76480 na dz z pol087

176

1

Cechą charakterystyczną tej kultury jest bogaty zestaw narzędzi kamiennych i kościanych. Znacznie rzadziej posługiwano się narzędziami wykonanymi z brązu, chociaż odkrywane przez archeologów warsztaty odlewnicze świadczą o miejscowej produkcji różnych przedmiotów z brązu. Cecha charakterystyczna tej kultury to także stosowane techniki lepienia naczyń o dnach kulistych (ryc. 54).

Dominującą formą grobów są kurhany o jednym, dwóch lub trzech kręgach ograniczających u podstawy ich zasięgi. Specyficzną cechą obrządku pogrzebowego we wczesnej fazie epoki żelaza jest składanie spalonych szczątków na powierzchni ziemi lub w płytkiej jamie pod nasypem kamien-no-ziemnym albo ziemnym.

Omawiana kultura zasadniczy swój rozwój przeżywała dopiero we wczesnej fazie okresu lateńskiego (przedrzymskiego). Cezura chronologiczna przemian zachodzących w jej obrębie wyznaczona jest natomiast przez płaskie cmentarzyska zakładane na Półwyspie Sambijskim i w rejonie Pojezierza Mazurskiego na przełomie er i w ciągu I w. n.e. Przemiany te związane były z całkowitą nieomal zmianą dotychczasowej struktury osadniczej i stylu kultur)' w wyniku infiltracji cech przeworskich, oksywskich i ja-storfskich.

Kultura jastorfska

Twórcy tej kultury pojawili się na obecnych ziemiach polskich w połowie III w. p.n.e., zajmując po przekroczeniu Odry obszary Pomorza Zachodniego do Parsęty i Noteci z wyjątkiem wybrzeży morskich. Śladami ich pobytu są przede wszystkim cmentarzyska z grobami popielnicowymi, obsypane szczątkami stosu, lub jamowe.

Zamieszkiwali oni osady otwarte, położone na terenach nadrzecznych. Do charakterystycznych zabytków zaliczyć możemy naczynia wazowate

0    brzuścu jajowatym i kolistym, często o silnie chropowaconej powierzchni

1    wyodrębnionej, krótkiej wygładzonej szyjce, zwykle z rozchyloną krawędzią. Charakterystyczne są także szpile ze skrzydełkami, klamry do pasa z haczykowatymi zaczepami oraz zapinki, zwłaszcza tarczowe (ryc. 55).

Powszechnie stosowany był ciałopalny obrządek pogrzebowy. Groby, przeważnie popielnicowe, ustawiane były w małych skrzyniach kamiennych zbudowanych z płyt albo obstawiane kamieniami. Wyposażane były głównie w ozdoby i w części stroju w większości wykonane z żelaza.

Kultura przeworska

Kultura ta powstała na początku młodszego okresu przedrzymskiego i trwała w ciągu okresu wpływów rzymskich, obejmując obszary dzisiejszych ziem polskich z wyjątkiem ich północnych rejonów. W pólsłciej literaturze archeologicznej bywa ona nazywana czasami kulturą grobów jamowych lub w e n e d z k ą. Pierwsza z wymienionych nazw wywodzi się od panującej wówczas formy pochówku, druga opiera się na przekonaniu, iż twórcy tej kultury to reprezentanci żyjącego w I-II w. n.e. ludu Wenedów-Wenetów. W nowszych opracowaniach dotychczasowe grupy kultury grobów jamowych: przeworską i oksywską traktuje się jako odrębne kultury. Nazwa kultura przeworska wywodzi się od cmentarzyska we wsi Gać koło Przeworska. Znana jest ona przede wszystkim z cmentarzysk, na których dominował zdecydowanie obrządek ciałopalny. W okolicach Wrocławia jednak, a więc w strefie o rozbudowanych uprzednio wpływach celtyckich, a także na Kujawach występowały niezbyt liczne pochówki szkieletowe. W skład wyposażenia grobów, obok ceramiki, wchodziły także przedmioty metalowe, zarówno części stroju jak i narzędzia.

Do charakterystycznych zabytków tej kultury należą: naczynia odwrotnie gruszkowate (ryc. 56) oraz groty włóczni i oszczepów, żelazne umba nakładane na środek tarczy, a także imacze do tarcz (ryc. 57), narzędzia kowalskie takie jak młotki, pilniki, obcęgi, tłoczki itp.

Podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo i chów zwierząt, głównie bydła. Cechą charakterystyczną tej kultury w okresie wczesnorzymskim i we wczesnej fazie okresu późnorzymskiego była ręcznie lepiona ceramika o dużym zróżnicowaniu form i motywów zdobniczych, wśród których najbardziej typowy był meander. Ceramika toczona na kole pojawia się dopiero w ciągu pierwszej połowy III wieku, określana pospolicie jako siwa (ryc. 58). Rozpowszechnia się ona stopniowo w południowej strefie dorzecza Odry i Wisły. Od schyłku III wieku zaczęły funkcjonować wielkie ośrodki garncarskie produkujące ceramikę siwą. W okolicach Krakowa (Igołomia, Tro-piszów. Nowa Huta-Płaszów) odkryto ponad sto pieców garncarskich. Wraz z rozpowszechnianiem się ceramiki toczonej na kole nastąpiło wyraźnie dostrzegalne zubożenie form i ornamentyki naczyń ręcznie lepionych.

Cechą charakterystyczną omawianej kultury jest także obfitość wyrobów żelaznych, co pozostawało niewątpliwie w związku z istnieniem w Górach Świętokrzyskich wielkiego ośrodka górniczo-hutniczego. Zasięg masowego występowania produkowanych tam wyrobów żelaznych pokrywa się w przybliżeniu z granicami kultury przeworskiej. Analizy specjalistyczne