36144 SNC03829

insolacji, związane z tym cyklem J. Boryczka (1998) ocenia na 2,6%; wykazał on I ponadto, iż cykle aktywności Słońca powtarzają się z uderzającym podobieństwem co i 179 lat, przy czym jest to równocześnie okres wędrówki wokół Słońca środka masy I Układu Słonecznego, określonego przez rozmieszczenie planet i Słońca. Insolacja 1 zmienia się w tym około 180-letnim (sekulamym) cyklu tylko ok. 0,2%, ale wahania te, i w przeciwieństwie do problematycznych efektów wahań 11-letnich i innych, ujawniają się w przebiegu elementów klimatu, zwłaszcza temperatury.

H. Maruszczak (1987) udokumentował m.in., że sekulame cykle zmian wystąpiły w przebiegu cen produktów rolnych w Małopolsce w latach 1350-1900 roku. Ceny te były wskaźnikiem klimatycznych I warunków produkcji rolnej. W okresach chłodniejszych - na przełomie XIII/XIV w., w pierwszej połowie XVII w. i na początku XIX w. za produkty żywnościowe płacono w Krakowie 4-6 razy więcej niż w latach, kiedy panowały łagodniejsze warunki klimatyczne, tj. na przełomie XIV/XV w. i w pierwszej połowie XVIII w.

Wahania klimatyczne zaznaczające się w ciągu 1-2 stuleci są nazywane zmianami sekulamymi (łac. saeculum - wiek ludzki, pokolenie, stulecie).

Astronomicznym czynnikiem zmian klimatu w skali tysiącleci są okresowe wahania parametrów ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca.

1.    W cyklu trwającym 92 tys. lat orbita wokółsłoneczna Ziemi z prawie kołowej przechodzi w skrajnie eliptyczną i ponownie w kołową. Przy skrajnie ekscentrycznej orbicie odległość Ziemia-Słońce zmienia się znacznie w ciągu roku, a globalna insolacja waha się o ponad 3% i występują duże różnice trwania pór roku na obu półkulach (obecnie zima na półkuli północnej trwa o 5 dni krócej niż na półkuli południowej).

2.    W ciągu 21 tys. lat wędrują po orbicie punkty równonocy. Precesja tych punktów powoduje, że zmienia się termin, w którym Ziemia znajduje się najbliżej (lub najdalej) od Słońca w ciągu roku. 10 tys. lat temu, tj. na początku okresu polodowcowego, Ziemia zbliżała się do Słońca w lecie, co sprzyjało topnieniu lodów na naszej półkuli. Teraz zbliżenie (perihelium) następuje zimą.

3.    W cyklu trwającym 40 tys. lat, zmienia się nachylenie osi Ziemi względem eklipty-ki od 21,58° do 24,36°. Obecne nachylenie wynosi 23,44° i maleje ok. 0,00013° na rok. Im większe jest nachylenie, tym większe są strefowe różnice insolacji i większe kontrasty między latem i zimą.

Poza efektem zmian mimośrodu orbity, dwa pozostałe cykle wpływają tylko na sezonowe i strefowe zróżnicowanie insolacji, ale i one - za pośrednictwem wewnątrzsyste-mowych procesów - mogą wywoływać istotne zmiany klimatyczne.

Długookresowe zmiany parametrów orbity ziemskiej były podstawą ogłoszonej przez M. Milankovića w 1930 r. orbitalnej teorii zmian klimatu i zlodowaceń. Początkowo lekceważona, znalazła obecnie lepsze uzasadnienie i stanowi zasadnicze wyjaśnienie zmian klimatu Ziemi w ciągu ostatniego miliona lat. Zgodnie z teorią Milan-kovića, ok. 115 tys. i 75 tys. lat temu, wystąpiły minima letniego promieniowania w wysokich szerokościach geograficznych, poprzedzone maksimami insolacji w tropikach (rys. 15.4). Sytuacja ta umożliwiła najpierw nagromadzenie wilgoci w atmosferze z powodu