img089 (22)

nieuchronności porażek i związanych z tym frustracji. Wpływa też niekorzystnie na kontakty jednostki z innymi ludźmi - ośmiesza ją przed nimi, pozbawia zaufania, rodzi konflikty, gdy człowiek, dla podtrzymania po zytywnego zdania o sobie, usiłuje na innych przerzucać odpowiedzialność za swoje niepowodzenia lub nie przyznaje się do błędów. W wielu badaniach stwierdzono na przykład, że uczniowie o zawyżonej samoocenie nie są łubiani przez kolegów z klasy.

W wieku dorastania samowiedza zaczyna pełnić również funkcję motywacyjną i generatywną.

Funkcja motywacyjna przejawia się - po pierwsze - w dążeniu człowieka do zachowania pewnej stabilności wiedzy na temat tego, kim jest, co potrafi, ile jest wart. Choć człowiek może i chce modyfikować obraz własnej osoby, zbyt duże zmiany w tym zakresie - jako wywołujące de/, orientację, naruszające poczucie tożsamości - są niepożądane. Szczególnie niekorzystne są zmiany, które obniżają poczucie własnej wartości. Powstaje w związku z tym tendencja do unikania tych sytuacji, w którycli otrzymuje się informacje grożące utratą poczucia tożsamości czy własnej wartości a poszukiwania informacji podtrzymującycli obraz własnej osobyi dobre mniemanie o sobie (np. unikanie wykonywania działań grożących niepowodzeniem, a poszukiwanie takich terenów, na których można się „sprawdzić”, unikanie towarzystwa osób nadmiernie krytycznych lub reagujących niezgodnie z oczekiwaniami, a dążenie do kontaktów z tymi, które wyrażają zrozumienie i aprobatę). Jeśli sytuacja drastycznie naruszająca obraz własnej osoby („zagrożenia ja”) nie daje się uniknąć, dążenie do podtrzymywania go może prowadzić do odrzucenia (wypierania ze świadomości) zagrażających informacji lub takiego ich zniekształcania, by zmieniły swe znaczenie. Takie sposoby redukowania napięcia wynikającego z „zagrożenia ja” noszą nazwę mechanizmów obronnych.

Po drugie - motywacyjna funkcja samowiedzy wiąże się z powstawaniem standardów „ja idealnego”. Dostrzegana rozbieżność między tymi standardami a stanem rzeczywistym może stymulować do działań o charakterze samowychowawczym, zmierzających do takiego przekształcenia własnych cech, by zbliżyć się do pożądanego wzorca (np. ćwiczenie silnej woli, przezwyciężanie lęku czy nieśmiałości, wyrabianie odporności fizycznej itp.).

Działania tego rodzaju mają dużą wartość wychowawczą, jeśli realizowane przez jednostkę standardy są zgodne z celami wychowawczymi lub przynajmniej możliwe do zaakceptowania ze społecznego punktu widzenia.

Dla powstawania motywacji do aktywności samowychowawczej istotne znaczenie ma stopień dostrzeganej rozbieżności między stanem faktycznym a pożądanym (czy ogólniej - między „ja realnym” a „ja idealnym”). Duża zgodność oznacza, jak pamiętamy, wysoki stopień samoakceptacji; takie zadowolenie z siebie nie motywuje do zmian i dlatego, choć subiektywnie przyjemne, obiektywnie nie służy rozwojowi człowieka. Również zbyt duża rozbieżność między wizją idealną a rzeczywistą nie jest korzystna dla pobudzenia człowieka do pracy nad sobą, czyni bowiem mało realnym osiągnięcie sukcesu. Rozbieżność taka może być zarówno wynikiem znacznego obniżenia samooceny (skąd płyną wnioski typu: „Nic ze mnie nie będzie”), jak i zbytniego wyidealizowania standardów, które jawią się wówczas jako z natury rzeczy nieosiągalne. Tak więc najkorzystniejszy z omawianego punktu widzenia jestop ty ma lny poziom rozbieżności między „ja realnym” a „ja idealny m”, który pozwala na dostrzeżenie zarówno potrzeby zmian, jak i możliwości ich dokonania. I to jednak okaże się niewystarczające przy braku znajomości sposobów, za pomocą których można do zmian tych doprowadzić. Niezbędnym więc warunkiem pełnienia przez samowiedzę funkcji motywacyjnej jest to, by uzupełniała ją wiedza o czynnikach wyznaczających właściwości człowieka, w szczególności o roli, jaką w kształtowaniu ich odgrywa aktywność własna.

Ze względu na cenne znaczenie rozwojowe, jakie może mieć samowychowanie, warto zdawać sobie sprawę z konieczności i możliwości ingerowania w ten proces. Byłoby pożądane, gdyby wychowawca:

•    potrafił określić samoocenę wychowanka i poznał jego standardy osobiste,

•    pomagał w korygowaniu samooceny - przez takie organizowanie doświadczeń wychowanka, by mógł on stopniowo osiągnąć rzeczywiste sukcesy na miarę swych zdolności (co jest ważne dla urealnienia zarówno zawyżonej, jak zaniżonej samooceny),

•    pomagał w tworzeniu standardów oznaczających kolejne przybliżenia do ideału, zmniejszające nadmierny dystans między nim a rzeczywistością,

•    wskazywał konkretne sposoby czy techniki działań samowychowaw-czych.

Generatywna funkcja samowiedzy rozwija się wraz z myśleniem abstrakcyjnym i polega na tym, że samowiedza już posiadana staje

195