IMG#22

dobre wyniki właśnie w tym zakresie¹. Nowsze badania ujawniły z kolei ścisły związek silnej woli z postępami uczniów w nauce:

Całkowitą zbieżność wykazują natomiast wyniki zarówno dawniejszych, jak i najnowszych badań psychologicznych nad wpływem pochwały i nagany na stosunek dzieci do szkoły oraz na ich postępy w nauce. Pozytywny wpływ pochwały oraz poczucia sukcesu na wyniki nauczania, uznany już w latach dwudziestych dzięki badaniom Amerykanki — E. B. Hurlock, potwierdził również psycholog radziecki — S. L. Rubinsztejn^{2 3}. Na doniosłe znaczenie tego czynnika zwraca ponadto uwagę M. Grzywak-Kaczyńska. Twierdzi ona, że. „(...) dziecko nie tylko ma prawo do nauki w szkole, ale również do tego; ażeby się w tej instytucji dobrze czuło, ażeby mu się powodziło w pracy szkolnej”, gdyż jest to niezbędne dla jego dobrego samopoczucia *?.    - ■ -    . ' -    ' * ,■

- Silny wpływ cech charakteru na losy szkolne uczniów podkreślają w swoich pracach badacze francuscy i szwajcarscy. ■

V Francuz Andre Lc Gall uważa wjęc, że cechy charakteru — podobnie jak warunki środowiskowe oraz inteligencja — stanowią jeden z podstawowych czynników powodzenia lub niepowodzenia ucznia w szkole. Opierając się na wynikach badań, próbował on Ustalić-związek między określonymi zdolnościami i zainteresowaniami a temperamentem uczniów. Le Gall dowodzi, że np. typ „ożywiony — refleksyjny” wykazuje zazwyczaj nieprzeciętną inteligencję słowno-pojęciową i zdolności w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych oraz filozofii. Natomiast typ „flegmatyczny" przejawia na ogół inteligencję konkretną i zdolności do nauk technicznych, a jednocześnie brak zdolności do nauk abstrakcyjnych⁴.

Dużą zależność postępów uczniów w nauce od cech charakteru stwierdza także badacz szwajcarski — M. Tramer. Zwraca on zarazem uwagę na fakt, że nieprzestrzeganie zasad higieny szkolnej oraz higieny psychicznej, np. nadmierne obciążanie uczniów różnorakimi obowiązkami i pracami, jest niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń szkolnych. Źródłem braku postępów w nauce są wreszcie. — zdaniem tego autora — występujące u dzieci zaburzenia nerwicowe, które stają się ostatnio w wielu krajach zjawiskiem masowym¹⁷.

Uogólniając wnioski z omówionych wyżej badań nad wpływem czynników biopsychicz-nych na postępy uczniów w nauce, zwracamy uwagę na fakt, że wszyscy badacze zgodni są na ogól co do tego, iż zadatki wrodzone — a więc zarówno zdolności, jak i cechy charakteru — decydują w pewnym stopniu o szkolnych losach uczniów, ale bardziej istotną rolę odgrywają tu inne przyczyny natury psychicznej, których powstawanie zależy już od pracy samej szkoły. Rozbieżności w stanowiskach poszczególnych badaczy przejawiają się dopiero wtedy, gdy chodzi o sprecyzowanie roli zadatków wrodzonych w ogólnym rozwoju jednostki oraz ustalenie ich wpływu na postępy uczniów w nauce.

Prawie wszyscy autorzy rozpatrują również biopśychiczne uwarunkowania niepowodzeń^ szkolnych na tle i w związku z innymi rodzajami przyczyn! Znaczna większość ^badaczy, uznaje przy tym, że na rozwój dzieci i ich losy szkolne istotnie znaczący wpływ wywierąją warunki środowiskowe, nie wszyscy natomiast dostatecznie wyraźnie podkreślają korzystni wpływ dobrze zorganizowanej pracy pedagogięznej. Niektórzy wskazują wprawdzie na celowość przystosowania tej pracy np. do już istniejących potrzeb i zainteresowań dzieci, ' równocześnie jednak nie doceniają możliwości odpowiedniego rozbudzania, kształtowania i rozwijania intelektualnych potrzeb i zainteresowań uczniów. Dlatego też rejestr przyczyn niepowodzeń szkolnych nie byłby pełny, gdyby zabrakło w nim tych czynników, które tkwią w pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela oraz w jej warunkach zewnętrznych.

• BP • Blok problemowy

Istotną przyczynę niepowodzeń szkolnych stanowią zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych u dzieci i młodzieży. Do najbardziej typowych niedostatków tego rodzaju zalicza się na ogój: brak motywów uczenia się, powolne tempo myślenia, skłonność do powierzchownego uogólniania, niestałość uwagi wskutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywania stanów depresyjno--lękowych, szybkie męczenie się wykonywaną pracą itd.

Uzupełnij przytoczoną listę na podstawie dodatkowej lektury.

PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE

Pedagogowie i psychologowie współcześni nie godzą się na ogół z przecenianiem wpływu czynników społeczno-ekonomicznych i biopsychicznych na powodzenie lub niepowodzenie uczniów w nauce. Fatalistyczne bowiem ujmowanie roli tych czynników prowadzi do pomniejszania odpowiedzialności szkoły i rodziny za poziom i wyniki pracy wychowawczej oraz wiąże się z niedocenianiem pedagogiki jako nauki. Czynnikiem decydującym o szkolnych losach uczniów jest — według opinii większości pedagogów współczesnych — praca dydaktyczno-wychowawcza, świadomy i celowy wysiłek pedagogiczny¹*.

Podobne stanowisko w tej sprawie zajmują również badacze polscy. Wyodrębniają oni wprawdzie różne rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych, ale dominującą rolę w ich układzie przypisują pracy nauczyciela^{5 6}.

Uznając duże znaczenie czynników dydaktycznych oraz ich oczywisty wpływ na postępy uczniów w nauce, musimy równocześnie zwrócić uwagę, że są one niezwykle złożone, podobnie jak inne czynniki powodujące niepowodzenia szkolne. Do kompleksu tych właśnie czynników należą: treść, formy, metody i środki nauczania, system zasad dydaktycznych

219

1

** A. T. Pofienberger and F. L. Carpcnter Character traits in school success. 1924.. Przytaczam za M. Grzywak-Kaczyńską Powodzenie szkolne a inteligencja, s. 30.

^lł Por. S. L. Rubinsztejn Podstawy psychologii ogólnej. Warszawa 1962, KiW, s. 701 -702.

¹⁵ M. Grzywak-Kaczyńska Testy w szkole. Warszawa 1960, PZWS, s. 224. Por. także: L. J. Bo-żowicz Wospllanije kak celenajrawlenno/e formirowanlje llcznostl. „Woprosy psichologii" 1974, nr 1.

2

Por. A. Le Gall Les insuccii scolalres. Paris 1957, Presses Universitaires de France, ». 92 - 126.

3

¹¹ M. Tramer Problłmes et ditresses d'icoller. Ncuchitel- Paris 1953, De!achaux et Nicstlć,

4

s. 79 i nast.

5

** Por. np. J. K. Babanskij Ob iiucztniipriczin nieusplewajemosti szkolnikow. „Śowietskaja pieda-gogika” 1972, nr 1.

6

Por. W. Okoń (red.) Wyniki nauczania w szkołach ogólnokształcących. Warszawa 1952, PZWS, s. 22 - 23; J. Konopnicki Niepowodzenie w nauce szkolnej — przyczyny I Środki zaradcze.,,Kwartalnik Pedagogiczny" 1957, nr 2; J. Pieter Sprawa trudnoSci »v nauczaniu. „Chowanna" 1957, nr 5 - 6.