36857 S5004046

398 Marcin Rudnicki

mywała się przez cały czas na podobnym poziomie (zbliżonym do monet z okresu menniczego B). lego zdaniem, był to efekt dozowania odpowiednich ilości srebra i złota, przy czym siała objętość monet uzależniona była od konkretnego warsztatu menniczego. Co ciekawe, objętość monety z Pcłczysk (wyliczona dla statera obrachunkowego! wynosi aż 0,457 cm¹, co stawia 14 w jednym rzędzie z najlepszymi pod względem zawartości kruszcu monetami z okresu menniczego A libidem].

Spostrzeżenia dotyczące chronologii monet oparte na analizie cech metrologicznych uzupełnić można kilkoma uwagami, które nasuwają się dzięki najnowszym opracowaniom skarbów, zawierających złote emisje bojskic Sta tery ważące mniej niż 7 g wchodzą w skład najmłodszej grupy skarbów, przy czym dotyczy to zarówno późnych emisji czeskich, jak i monet wybitych w rejonie Bratysławy (por. Zicgaus 1997, s. 218). (ednak zestawienie większej serii egzemplarzy z okresu mennictwa Wielkich Bojów wskazuje, że w zdecydowanej większości przypadków ich waga jest wyraźnie niższa niż w okresie poprzednim. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy może być ciężar poszczególnych monet złotych z okresu menniczego D, wchodzących w skład skarbu odkrytego w Trenianskych Bohuslaviciach na Słowacji. Waga osiemnastu wchodzących w jego skład monet o nominale 1/8 statera zamyka się w przedziale 0,867-0,568 g, co stanowi najniższą kategorię wagnwą wśród tego typu numizmatów (Kolmkovi 1998b, s. 12-18). Warto wspomnieć, że tylko w czterech przypadkach nieznacznie przewyższała ona wagę monety z Pełczysk z minimalną różnicą 0,027-0,002 g. W tym kontekście interesująco prezentuje się porównanie wagi luźnych znalezisk monet z oppidum Starć Hradisko, reprezentujących najmłodsze z odkrytych tam emisji o nominale 1/8 statera (Paulscn 490-557). Wśród sześciu tego typu znalezisk opublikowanych do tej pory (Lehrbergcr, Fridrich et al. eds 1997, s. 299-302, nr kat: Ml80, Ml83, Ml85, M193, M214, M215; Kolnikova 1998a, s. 23, 27) - nie licząc fragmentu subaerata - aż pięć waży mniej od numizmatu z Pełczysk z różnicą 1,93-0,25 g, a tylko jeden przewyższa go wagą o 0,6 g. Warto również dodać, że wśród znalezisk teoretycznie starszych typów monet znalazły się dwa okazy (Paulsen 131, 133) o zauważalnie niższej wadze (odpowiednio: 0,728 10,823 g).

ANALIZA CECH STYLISTYCZNYCH

Niezbędnym uzupełnieniem rozważań chronologicznych, prowadzonych w oparciu o cechy metrologiczne numizmatu, jest analiza stylistyczna przedstawień, które się na nim znajdują.

Pomijając wspomniane na wstępie pojedyncze znalezisko z okolicy Sieradza, rysunek stempla 1/8 statera z Pełczysk me ma analogii wśród opublikowanych do tej pory monet bojskich, i to bez względu na ich nominał. Cechą, która zdecydowanie odróżnia omawiane znalezisko od innych egzemplarzy z tego kręgu, jest motyw centralny przedstawienia na rewersie w postaci dwóch łukowatych zgrubień. Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia konotacji trzech, towarzyszących im kropek, które stanowią jeden z charakterystycznych elementów rewersu na nominałach 1/8 statera z młodszych emisji bojskich. Na monetach typu Paulsen 490-520 kropki towarzyszą przedstawieniu w formie łuku z odchodzącymi od niego promieniami, a w przypadku typów Paulsen 521-555 - tzw. „trójkąta promienistego" (Paulsen 1933, s. 61, tabl. 24, 25). Według K Castclina typ 1/8 statera z przedstawieniem trójkąta, pod którym znajduje się od 3 do 6 kropek na rewersie, pojawia się już w okresie menniczym B (seria AA-V), lecz upowszechnia się dopiero w okresie C (Castclin 1965, s. 191). Należy przy tym zaznaczyć, że K. Castelin nie dostrzegał specjalnych różnic typologicznych pomiędzy poszczególnymi wariantami przedstawień, określając wszystkie mianem trójkąta (także Paulsen 490-520), łącznic ze zniekształconymi odmianami rysunku występującymi na monetach z okresu D (Paulsen 706-710). lak słusznie zauważyła E. Koln(kovś, drobne monety z najmłodszego okresu złotego mennictwa Bojów charakteryzuje schcmatyzacja pierwotnej symboliki trójkątów i kropek oraz niższa jakość techniki menniczej (Koln(kuvś I998b, s. 15). Nie wdając się w kwestię interpretacji symboliki opisywanych przedstawień można zaryzykować stwierdzenie, że całkowity zanik lub znaczne ograniczenie motywu kropek (co do ich ilości i układu) w zestawieniu ze schcmatyzacją „trójkąta promienistego” na 1/8 statera z emisji wiclkobojskich miały związek z utratą ich pierwotnego znaczema. Potwierdzeniem tego spostrzeżenia wydaje się fakt, że wykonanie poszczególnych elementów rysunku stempla (przede wszystkim takich jak kropki) nic wymagało bardzo zaawansowanej techniki ryuiwniczcj. W tym kontekście przedstawienie na monecie odkrytej w Pcł-

czyskach dobrze koresponduje ze stylistyką analogicznych okazów bitych na terenie Czech i Moraw w okresie C. Dowodem szczególnej uwagi, jaką przywiązywano do czytelności motywu trzech kropek, widocznym na omawianym tu numizmacie są ewidentne ślady odnawiania tego właśnie motywu na stemplu, przy użyciu którego został wybity. Najbardziej logicznym wyjaśnieniem tych starań wydaje się troska mincerza o to, aby jego produkt w istotnych szczegółach nic odbiegał od innych monet znajdujących się w obiegu.

Rozważania nad konotacjami stylistycznymi przedstawienia na znalezisku z Pełczysk uzupełnić można o spostrzeżenia dotyczące analogu pochodzących spoza kręgu mennictwa bojsłaepi. Pomijając motyw kropek charakterystyczny dla tego właśnie kręgu, pewne podobieństwa do głównego motywu rewersu można wskazać jedynie na stacerach celtyckich typu Freiburg, których znaleziska koncentrują się na terenach zachodniej Szwajcarii (Castehn 1985, s. 141-142). Na rewersie jednej z odmian tego typu (von Roten 1991, s. 140-141, nr kat. 164) znajduje się przedstawienie, które pod wieloma względami przypomina to widniejące na naszym egzemplarzu. Trudno orzec, czy chodzi tu o bezpośrednie nawiązania stylistyczne, czy raczej o niezależną próbę wyobrażenia tego samego symbolu. Warto jednak zaznaczyć, że siatery typu Freiburg pod względem stylistycznym znacznie odbiegają od innych emisji z terenów Szwajcarii, nawiązując jednocześnie do mennictwa celtyckiego z obszaru Czech i Moraw (!j. Ponieważ, jak dotychczas, okoliczności tego zjawiska, jak i dokładne datowanie opisywanego typu (nie wcześniej niż O w. przed Chr.?| nie zostały wyjaśnione (von Roten 1991, s. 90| poruszona kwestia musi pozostać otwarta.

KONTEKST ARCHEOLOGICZNY ZNALEZISKA

Opisywana tu moneta odkryta została praktycznie na powierzchni, w odległości co najmniej 100 m od rozpoznanych archeologicznie części stanowiska. Nie ulega jednak wątpliwości, że znalezisko to wiązać należy z osadą funkcjonującą w tym rejonie w okresie lateńskim W tej sytuacji, aby uzyskać niezbędny kontekst archeologiczny znaleziska, pokrótce naszkicować należy obraz przemian osadniczych, jakie zachodziły na obszarze Pełczysk w interesującym nas okresie. Zasadnicze ustalenia w tej kwestii opierają się na analizie materiałów z wykopalisk prowadzonych w łatach 1959-1973 i były już prezentowane w literaturze przedmiotu Rudnicki 1996). Odkrycia poczynione podczas badań prowadzonych na osadzie w 2000 r. umożliwiają wprowadzenie kilku istotnych uzupełnień. W niniejszym opracowaniu bliżej przedstawione zostanie jedno z nich, które w istotny sposób rzutuje na poruszaną tu problematykę.

Przybycie Celtów na teren dzisiejszych Pełczysk poprzedzone było osadnictwem ludności kultury łużyckiej oraz pomorskiej, przy czym ślady obecności tej ostatniej są słabo uchwytne i raczej trudne do datowania. Wydaje się jednak, że chronologię osadnictwa pomorskiego synchronizować należy z fazą LT A i częściowo LT B (por. Woźniak 1979, s. 219).

Przybycie ludności celtyckiej do Małopolski Zachodniej rozpoczyna nowy okres w dziejach osadnictwa na terenie Pełczysk, w ramach którego wyróżnić można 3 fazy. W znacznym stopniu odpowiadają one fazom rozwoju wyróżnionym dla grupy tynieckiej przez Z. Woźniaka (1992; idem 1996).¹⁹

Najstarszy horyzont znalezisk związanych z Celtami, a zarazem początek I fazy wyznacza nieliczna seria zabytków (głównie ceramiki) o cechach charakterystycznych dla fazy LT B Jednak chronologię większości zaliczonych tu materiałów, na które obok ceramiki wykonanej na kole i ręcznie lepionej składają się m in. zapinki (głównie żelazne), bransolety szklane i sapropehtowe odnosić należy do starszego odcinka okresu środkowolatcńskicgo (LT Cła i LT Clb). Osadnictwo w fazie 1 koncentrowało się prawdopodobnie na pM. stoku dohny |tzw. stan. Strugi), gdzie odkryte zostały relikty czterech obiektów półzicmunkowych o charakterystyczna dla Celtów konstrukcji oraz szereg towarzyszących im jam. Stąd także pochodzą wszystkie - jak do tej pory - znaleziska reprezentujące najstarszy horyzont osadnictwa tej ludności na terenie Pełczysk ^{2 3 1 4}

1

kultur na    w Pelerynkach uchwytne tar w Kapok datowanym doptoo na lo; LT C- (por. lalaido 1996,

2

Odmicnnoto pomipdry puwyagynu ualałtmanu wynthaH * »tea*> w rktcannm aajłŁŁimłydi nutcrufcSr kabury

3

przeworskie] i lated&kici wc wspólnym kumekśctc na poMcaejdlnyęh —owoiarb    ubftkitm oba

4

a. 249, 253).