37059 skanuj0020 (86)

Notę

Są lo narzędzia używane przez człowieka niemal od początku rozwoju Jego kultury materialnej. Początkowo krzemienne, następnie brązowe poprzez wszystkie fazy rozwoju noty żelaznych; w okresie wczesnego średniowiecza są Już one pod względem formy i zastosowania bardzo urozmaicone. Niezbędne przy wszelkich niemal pracach człowieka występują bardzo licznie. J. Kostrzewski w sposób następujący charakteryzuje Jc we wczesnym średniowieczu: „Noże prapolskie są proste, na ogół wąskie i długie, tak że mogły w razie potrzeby spełniać rolę broni, na co wskazuje tet ich etymologia. U niektórych okazów trzonek nie Jest wyraźnie oddzielony od głowni, tylko wykazuje pewne zwężenie 1 ma przekrój prostokątny, gdy głownia Jest trójkątna w przekroju. U innych okazów trzonek oddzielony jest z jednej lub obu stron od głowni pod kątem prostym lub rozwartym. Nota tkwiły najczęściej w okładzinach drewnianych w niektórych wypadkach zachowanych. Okładziny te wzmacniano nlo raz na jednym lub obu końcach nasuwanymi obrączkami rogowymi. Niekiedy obrączki te zastępowano skuwkami żelaznymi..."¹³ (tablica I. rys. 2, 3. 4). (Nóż składa się z głowni popularnie zwanej ostrzem, a więc części pracującej, trzonka i przymocowanej do niej okładziny).

Jak zobaczymy niżej wszystkie wymienione cechy mają również noże w okresie objętym pracą. Stopniowo Jednak następuje unowocześnienie i zmiany w zakresie umocowania okładziny z tendencją do jej zespolenia z trzonkiem. W naszym wypadku będzie to podstawowy element przy klasyfikacji chronologicznej poszczególnych rodzajów noży.

Kolejne typy oznaczono w pracy cyframi rzymskimi. Rysunek wzorcowy ze względów technicznych umieszczono na górze tablicy, natomiast poniżej podane są rysunki konkretnych przykładów. Ogółem wyodrębniono 6 typów noży.

Typ. 1 (tablica XI)

Są to okazy chyba najbardziej zbliżone do noży wczesnośredniowiecznych. Górna krawędź trzonka i głowni stanowi Jedną ¹

Ilni. u dołu odstaje od trzonka pod kątem rozwartym. Wymian długość trzonka około 70 mm. głowni około 100 mm. Merokość głowni przy trzonku około 20 mm, zwęża się ona ku końcowi w szpic. Umocowanie okładziny, a raczej rączki, od-bywało się, jak należy sądzić, poprzez wbicie trzonka. Czasami trzonek ulegał rozszerzaniu przy końcu i wówczas okładzina musiała być nakładana przy pomocy skuwek.

Na tablicy XI podano przykłady ze stanowisk: Wyszogród pow. Płock (rys. 1, 3) 1 Warszawa—Wilanów (rys. 2).

Typ II (tablica XII)

Odbiega on nieco swoim wyglądem od poprzedniego. Głownia u góry nieco występuje ponad krawędź trzonka, a przejście to •Niby wa się lekkim ukosem. U dołu podobnie, tylko występ jest nuicznie większy. Długość trzonka wynosi około 30 mm, ostrza «nI i¹0 do 90 mm: szerokość przy trzonku około 10 do 15 mm. następnie zwęża się w szpic. Oprawa analogicznie, jak w typie poprzednim poprzez wbicie.

Tablica XII zawiera okazy ze stanowiska Warszawa-Wilanów.

Typ m (tablica XII!)

Następuje tu jeszcze wyraźniejsze wyodrębnienie głowni od trzonka. Górna krawędź głowni znacznie wystaje ponad trzonek. połączenie pod kątem rozwartym. Występ górnej krawędzi jest wysokością swoją równy występowi dolnemu. Długość trzonka wynosi około 40 mm, głowni około 90 mm. Szerokość przy trzonku około 20 mm, następnie zwęża się tak od góry. Jak i od dołu. Zamocowanie oprawy analogicznie Jak w typach poprzednich.

Tablica XIII zawiera okazy ze stanowisk: Stare Miasto i Zamek Królewski w Warszawie.

Typ IV (tablica XIV)

W stosunku do tego typu poprzedniego są tu jedynie niewielkie zmiany. Górna krawędź głowni jest połączona z trzonkiem poprzez zaokrąglenie. Dolna natomiast analogicznie jak w typie poprzednim. Długość trzonka wynosi około 30 — lo mm, ostrza około 90 mm, szerokość przy trzonku około 15 mm,

1