37155 skanuj0029 (108)

cenienia jest nawania się

a sztywnego : zachowań Schemat ten : n eprzydat-io^r e uczenia ³oznawczą A/ickensa rtąpić wybór jc nformacji czającymi je ;*czo istotny rtywacyjnym i=-izmu). Na :esniej (por.

cczostał bez nentach nad u akcentują-ar unkowego cienie przez y bodźcami m ek, nie jest st niewystar-%arzyszy mu od warun-\ konał wiele ■ad (rys. 11) tym w dwu owym (BW) iło natomiast •metrycznego

- Rodzaje

sytuacji

BW + BB = 4 SamBW= 4 Sam BB = 0 Żaden r 6

BW + BB = 4 Sam BW = 4 Sam BB = 4 ■Żaden = 4

-ER. Hilgard,

(BB) bez tonu (BW). Na rysunku 11 przedstawiony jest schemat tego badania: zauważmy, że zarówno w grupie A, jak i B tyle samo razy pojawia się wzmocnienie BW przez BB (sytuacja BW+BB) i tyle samo razy pojawia się sam BW bez wzmocnienia (sytuacja izolowanego BW), różnią się one przede wszystkim tym, iż tylko w grupie B — BB stosowany jest także w sposób izolowany (tzn. bez BW). Kiedy BB występuje raz w powiązaniu z BW, a innym razem niezależnie od niego, jak to ma miejsce w grupie B, wtedy warunkowanie reakcji na BW w ogóle nie występuje, mimo że liczba połączeń (styczności w czasie) BW i BB była w sumie taka sama, jak w grupie A, w której warunkowanie takie wytworzyło się. W grupie A ton okazał się dobrym, choć niedoskonałym (wzmocnienie było nieregularne), sygnałem szoku, zwierzęta „dostrzegły” tę zbieżność i wykorzystały w swym doświadczeniu. Badania te, zdaniem ich autora, wykazują jednostronność dotychczasowych interpretacji warunkowania klasycznego, nie uwzględniających roli samego podmiotu.

Jeszcze wyraźniej rola ta rysuje się w warunkowaniu instrumentalnym, zwłaszcza w odniesieniu do wzmocnienia negatywnego. Przy rozróżnieniu uczenia się typu ucieczki i uczenia się typu unikania (por. s. 109) można mówić o różnych stopniach kontroli nad sytuacją zewnętrzną. Kiedy pojawia się sygnał zapowiadający jakieś wzmocnienie i zwierzę wykonawszy reakcję instrumentalną całkowicie unika tego wzmocnienia, to kontrola sytuacji jest tu niewątpliwa. W sytuacji, kiedy wzmocnienie pojawia się po prostu bez sygnału, a reakcja instrumentalna może je wyłączyć lub usunąć, czyli kiedy organizm może uciec od tego nieprzyjemnego bodźca, to kontrola nad sytuacją nadal jest mu dostępna. Odwrotnością tych dwóch sytuacji (unikania lub ucieczki) jest sytuacja braku kontroli, kiedy negatywne wzmocnienie pojawia się i trwa niezależnie od tego, co robi dany organizm. Do opisania takiej sytuacji używa się pojęcia „wyuczona bezradność” (Seligman, 1 975).

W klasycznym eksperymencie nad wyuczoną bezradnością, przeprowadzonym przez S. F. Maiera, M. E. P. Seligmana i R. L. Solomona (1969) badano dwie grupy psów, które uwięzione w hamaku otrzymywały serię wstrząsów elektrycznych. Grupa A miała jednak pewną kontrolę nad tą sytuacją, tzn. psy te, nacisnąwszy nosem przycisk, mogły wyłączyć prąd. Grupa B nie miała żadnego wpływu na liczbę i czas trwania wzmocnień negatywnych. Każdemu psu z grupy A odpowiadał pies w grupie B, którego los zależał od psa z grupy A w tym sensie, że naciskanie przez psa A przycisku wyłączało prąd także dla psa z grupy B, jednakże bez żadnego udziału z jego strony. Zjawisko wyuczonej bezradności zaobserwowano u psów z grupy B w drugim badaniu, kiedy to obie grupy psów i trzecia kontrolna (bez żadnych dotychczasowych tego typu doświadczeń) zostały poddane typowemu badaniu nad uczeniem się unikania negatywnego wzmocnienia. Psy te były umieszczone w wahadłowej skrzynce, w której co pewien czas pojawiał się sygnał zapowiadający włączenie na 60 sek. prądu w podłodze; mogły go uniknąć podskakując w odpowiednim momencie. Psy z gru-

127