37752 Obrazb4 (2)

PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA Sit

14S

dwa bodźce środowiskowe. Tak więc pewien czterolatek, który zobaczył w telewizji, jak gangster napadł na człowieka, mówi: „Kiedy słyszę tę muzykę, wydąje mi się, że umieram!” (Wells, 1981). Na podstawie swoich doświadczeń dziecko nąjwyraźniej nauczyło się, że określone formy muzyczne poprzedzają zwykle określone wydarzenia. W trakcie warunkowania sprawczego zaś organizm uczy się kojarzenia określonych sposobów zachowań z określonymi konsekwencjami. Tak więc owo czteroletnie dziecko prawdopodobnie nauczyło się, że wciśnięcie guzika określonego urządzenia prowadzi do powstawania na matowym ekranie ruchomych obrazów, które mają służyć rozrywce.

W niniejszym rozdziale opisujemy formy uczenia się poprzez klasyczne i sprawcze warunkowanie o tyle, o ile mogą się one przyczynić do wyjaśnienia procesów zachodzących w klasie szkolnej. Jednak —jak-stwierdziliśmy w pierwszym rozdziale — uczenie się nie polega wyłącznie na kojarzeniu dwóch wydarzeń. Określone formy uczenia się zakładają istnienie bardziej skomplikowanych procesów poznawczych. Jeżeli chcemy wyjaśnić, dlaczego tylko poprzez obserwowanie innych możliwe staję się powstawanie nowych sposobów zachowań, należy odwołać się do wielu różnych procesów poznawczych.

3.1

Uczenie skojarzeń przez warunkowanie klasyczne

Rosyjski fizjolog Iwan Pawłów (1849—1936) początkowo koncentrował swoje zainteresowania naukowe na badaniach funkcjonowania systemu trawienia. Ponieważ wiedział o tym, że ludzkie i zwierzęce gruczoły ślinowe po przyjęciu pożywienia są aktywizowane w naturalny sposób, to znaczy przez pobudzanie określonych organów zmysłowych na języku i błonie śluzowej ust, zaintrygowała go obserwacja, dowodząca, iż wydzielanie śliny występuje czasami również wtedy, gdy organizmowi nie został dostarczony żaden pokarm. Jego zwierzęta doświadczalne śliniły się na przykład, kiedy asystenci podchodzili do nich z pokarmem. Ta obserwacja pobudziła ciekawość badacza. Jak można wyjaśnić ślinienie się zwierzęcia pojawiające się mimo braku pokarmu? W celu wyjaśnienia tej kwestii Pawłów zwrócił się ku dziedzinie, w obrębie której wcześniej nie prowadził żadnych systematycznych doświadczeń: psychologii uczenia się.

3.1.1

Warunkowanie klasyczne w ramach eksperymentu

Kiedy zapoznajemy się z poniższym, podstawowym dla form uczenia się poprzez klasyczne warunkowanie, eksperymentem Iwana Pawłowa, trudno nam od razu zdać sobie sprawę z jego znaczenia dla praktyki pedagogicznej.

Punktem wyjścia dla eksperymentu rosyjskiego fizjologa byt wrodzony lub ,. — jak to później nazwano — bezwarunkowy odruch, który składa się zawsze z bezwarunkowego bodźca (pokarm) i bezwarunkowej reakcji (wydzielanie śliny). Pawłów stosował w ramach swojego eksperymentu własnoręcznie skonstruowaną aparaturę pomiarową, która umożliwiła mu mierzenie ilości śliny wydzielanej przez zwierzęta doświadczalne (byty nimi psy). Decydujący moment jego eksperymentu polegał na tym, iż bezpośrednio po dostarczeniu psu pokarmu rozlegał się sygnał dzwonka, który początkowo nie wywoływał jego reakqi ślinienia się. Potem Pawłów uruchamiał sygnał dzwonka bezpośrednio przed dostarczeniem pokarmu, na co zwierzęta w oczekiwaniu na jedzenie reagowały wydzielaniem śliny. Po wielokrotnym powtórzeniu doświadczenia w tej właśnie kolejności okazało się, że wydzielanie śliny można pobudzić samym tylko sygnałem dzwonka.

Zwykle wydzielanie śliny nie poddąje się dowolnemu sterowaniu. Stosując odkryte przez Pawłowa zależności, udało się jednak uzyskać pewną kontrolę nad tymi organami. Rzeczywiście okazało się w następnych badaniach, że w taki sposób można również wyuczyć się reakcji emocjonalnych. Niezwykłe silny lęk, który uczeń ujawnia w sytuacji egzaminu, jego niechęć do nauczyciela lub lęk przed swobodnym wypowiadaniem się w klasie to tylko nieliczne przykłady wyuczonych reakcji, nad którymi nie ma bezpośredniej kontroli. Okrycia Pawłowa umożliwiły jednak wywieranie wpływu na nie w określonych warunkach.

3.1.1.1

Analiza klasycznego eksperymentu Pawiowa

W celu zapoznania się z pojęciami stosowanymi w ramach klasycznego warunkowania i podstawowymi założeniami Pawłowa należy prześledzić wnikliwie jego eksperyment. Jak już stwierdzono, odruch bezwarunkowy składa się