37964 P2210354

48 Wstęp do historii filozofii

jeśli nie mamy kultury filozoficznej. Szersze omówienie tego pojęcia należy do nauki logiki. To, że idea musi dopiero stać się tym, czym jest, wydaje się sprzecznością. Jest ona tym, czym jest, można by powiedzieć.

Aby zrozumieć, czym jest rozwijanie się, należy odróżnić dwa — żeby tak rzec — stany. Jednym jest to, co określane jest tradycyjnie jako predyspozycja, możność, byt sam w sobie (jak ja to nazywam), potentia, 8óvapię. Drugim określeniem jest byt dla siebie, rzeczywistość (actus, iyepyeia)¹*'. Mówimy: człowiek jest z natury rozumny, ma rozum. W tym sensie ma on go tylko jako predyspozycję, w zarodku. Człowiek ma rozum, rozsądek, fantazję, wolę, jak tylko się urodzi, a nawet w łonie matki. Dziecko jest również człowiekiem, ale ma ono rozum tylko potencjalnie, jako realną możliwość. Istnieje ono tak, jakby nie miało rozumu — nie zaistniał on w nim jeszcze. Nie jest ono jeszcze w stanie zrobić nic rozumnego, nie ma rozumnej świadomości. Dopiero kiedy człowiek staje się dla siebie tym, czym jest w tym sensie sam w sobie — a zatem kiedy staje się rozumem dla siebie, dzięki czemu posiada rzeczywistość w każdym możliwym aspekcie — jest on rzeczywiście rozumny i istnieje teraz jako rozum.

Co to dokładniej znaczy? To, co istnieje samo w sobie, musi stać się przedmiotem dla człowieka, musi dojść do świadomości; w ten sposób staje się to czymś dla człowieka. To, co jest dla niego przedmiotem, jest tym samym, czym jest on sam w sobie. I dopiero w ten sposób staje się człowiek czymś dla siebie, jest podwojony, jest zachowany, nie stał się kim innym. Człowiek jest istotą myślącą, a zatem myśli myśl¹**'. W myśleniu przedmiotem jest tylko myślenie, rozumność wytwarza to, co rozuntne, przedmiotem jest dla niej rozum. (Myślenie zniża się też wtedy do nierozumu, co wykracza jednak poza nasze rozważania.)

Człowiek, który jest sam w sobie rozumny, nie posunął się [na pozór] dalej przez to, że stal się rozumny dla siebie. Byt sam w sobie zachowuje się, a przecież różnica jest ogromna. Nie ujawniła się żadna nowa treść, ale ta forma stanowi ogromną różnicę. Na tej różnicy polega cała różnica [o którą chodzi] w dziejach powszechnych. Wszyscy ludzie są rozumni. Formalną stroną tej rozumności jest to, że człowiek jest wolny. Jest to jego naturą. Ale wśród wielu ludów występowało przecież, a w pewnej mierze nadal jeszcze występuje, niewolnictwo — i są one z tego zadowolone. Całą różnicą pomiędzy ludami afrykańskimi i azjatyckimi a Grekami, Rzymianami i narodami czasów najnowszych jest jedynie to, że te ostatnie o tym wiedzą, istnieje to dla nich, tamte zaś również same w sobie są wolne, ale o tym nie wiedzą, nie istnieją jako wolne. Stanowi to ogromną zmianę stanu rzeczy. Wszelkie poznawanie, uczenie się, nauka, nawet działanie nie ma na względzie niczego więcej niż, aby to, co istnieje wewnętrznie, samo w sobie, wyszło z siebie i stało się dla siebie czymś przedmiotowym.

Wstępowanie w egzystencję jest przemianą i zachowywaniem w tym wstępowaniu tożsamości. Przebiegiem [tego procesu] rządzi byt sam w sobie. Roślina nie zatraca się w czymś, co jest tylko nie mającą końca przemianą. Weźmy zarodek rośliny. Po zarodku nie można niczego poznać. Ma on popęd do rozwijania się, nie może spokojnie trwać jako coś, co jest tylko bytem samym w sobie. [Jego] popęd jest sprzecznością polegającą na tym, że jest on — a przecież nie powinien być — tylko bytem samym w sobie. Popęd wywołuje ruch od wewnątrz ku [zewnętrznej] egzystencji. Wyłania się z tego coś zwielokrotnionego. Wszystko to jednak jest już zawarte w zarodku — naturalnie nie w postaci rozwiniętej, lecz osłoniętej i idealnej.