38091 IMG 66 (3)

kościelnej, dla integracji i legitymizacji życia codziennego w nowoczesnym [ społeczeństwie.

Jeśli sugerowana odpowiedź na pierwsze pytanie, dotyczące problemu • sekularyzacji, jest poprawna, jedno z zadań socjologii religii polega na wytłumaczeniu ograniczonej j zmodyfikowanej trwałości religii kościelnej we współczesnym święcie. To zadanie można traktować jako, przynajmniej częściowo, rozwiązane. Ostatnie ustalenia socjologii religii wskazują, jak już uprzednio stwierdziliśmy, że tradycyjna religia kościelna zaczęła być uzależniona coraz bardziej od grup i warstw społecznych, które są, w pewnym sensie, przeżytkami minionego porządku społecznego¹ °.

. Kurczenie się religii kościelnej jest jednak tylko iednvm. i z punktu widzenia socjologii mniej interesującym, wymiarem zagadnienia sekulary-cagiJDla analizy współczesnego społeczeństwa ważniejsze jest inne pytanie, jakie wartości dominują nąęł.y$pQłęzegną kulturą? Jaka jest podstawa spo-leczno-strukturalna tych wartości i jaka jest ich funkcja w życiu współczesnego człowieka? Socjologowi nie wystarczy trywializowanie poglądu, iż sekularyzacja ma związek z odwrotem religii przed atakiem materializmu, współczesnego pogaństwa itp.. Musi on raczej zapytać, czego dokonała sekularyzacja w pojmowaniu społecznie, zobiektywizowanego kosmosu znaczeniowego. Przetrwanie tradycyjnych form religii kościelnej, nieobecność zinstytucjonalizowanego antykościoła na Zachodzie oraz wszechobecne znaczenie chrześcijaństwa w kształtowaniu współczesnego świata zachodniego oddalają możliwość powstania nowej religii. Tę właśnie możliwość spróbujemy podnieść z poziomu czystej spekulacji do poziomu hipotezy roboczej w socjologicznej teorii religii.

¹⁰ Por. Tenbruck, op. cit.

ROZDZIAŁ III

Antropologiczne uwarunkowania religii

Łatwo zrozumieć, dlaczego religia jest powszechnie identyfikowana z jedną ze swych konkretnych form, tzn. z formą, w jakiej występuje w historii społeczeństwa Zachodu. W tej właśnie formie religia stała się imponującą, a jednocześniebliską dla wielu pokoleń, rzeczywistością. Co ważniejsze, w tej postaci religia stała się przedmiotem wielu refleksji teolo-gicznycbi filozoficznych. Jednak, jeśli przyjmiemy takie oznaczenie, ostatnie ustalenia socjologii religii zmuszą nas do wiary, że religia jest w społeczności wyjątkowym zjawiskiem. Pogląd taki jest zgodny z teologią chrześcijańską, a szczególnie protestancką. Podział na religie „naturalne” i chrześcijaństwo przyporządkowuje te pierwsze do „świata”, podkreślając jednocześnie unikatowy charakter wiary chrześcijańskiej. Z powodów teologicznych, wiara chrześcijańska staje się antytezą społeczeństwa. Pogląd ten, oczywiście, najostrzej ujawnia się w teologii neoprawosłąwnej. Jeśli na chwilę pominiemy kontekst, w którym został sformułowany, to zauważymy, że różne dialektyczne i pozytywistyczne filozofie historii osiągają podobne stanowisko. Jeśli wziąć pod uwagę dane historyczne i etnologiczne, to pogodzą one szerszą bazę społeczną religii we wcześniejszych fazach a społeczeństwami znajdującymi się na wcześniejszym etapie „ewolucji społecznej”, nie pozostawiając wątpliwości co do ich wyjątkowego charakteru w społeczeństwie współczesnym. Tak jak różne pod innymi względami, stanowiska te dzielą wspólne przekonanie, iż wyłaniający się nowoczesny świat jest charakteryzowany przez brak religii lub przez cofnięcie się do religii „naturalnej”.

Pod wpływem konkretnej historycznej formy religii pojawiła się myląco ogólna definicja religii. Jest ona raczej substancjalna niż funkcjonalna. (Powinno być czymś oczywistym, że to substancjalny charakter tej definicji