38183 P1120743 resize

wcgo Statusu. Mogłyby to być czynności takie jak separacja ciała, jego umycie (?). przygotowanie samu oraz określonych i niezbędnych przedmiotów, ułożenie zmarłego wraz z wyposażeniem na stosie-

W etapie B«C. w związku z symbolicznymi sposobami ..odcinania się" od dotychczasowego sianu, mogło dochodzić min. do działań lego typu. juk: niszczenie rzeczy mających związek z dotychczasowym stanem i wytworzenie określonych przedmiotów związanych z zaistniałą sytuacją.

Ó-»D - Jednostka pozostaje poza społeczeństwem i czasem - okres ..społecznej bc/c/asowości" • faza liminalna. Szczególna intensyfikacja sacrum: liczne tabu: dostęp do jednostki tylko dla osób upoważnionych; kremacja; chaos.

Etap ten jest najbardziej'kontrowersyjnym w obrzędach przejścia, w jego trakcie w konsekwencji następuje zawieszenie normalnych reguł życia. Podmiot obrzędu jest poza społeczeństwem. W etapie C-*D. podczas kremacji, dokonywał sHT główny moment ..przejścia**, naruszona została ciągłość i następowało ..inne" przełamanie czasu. Faza ta - chaos, reprezentuje kompletną opozycję fazy —►A. czyli uporządkowanego ..kosmosu”, w fazie C-^D porządek oraz wszelkie normy z fazy ulegają zawieszeniu, logiczny porządek ustępuje chaosowi. Przeszłość dla zmarłego niejako przestaje istnieć, ale jeszcze nic jest on włączony do nowego stanu. Akt kremacji symbolizowałby chaos, w którym następuje przeprowadzenie duszy w zaświaty.

D^E - Rytuał włączenia, i przez to odwrotność fazy B«*C: koniec fazy limi-nalnej: symboliczne akty agregacji jednostki do nowej rzeczywistości czasowo-przestrzennej; jednostka zajmuje nową pozycję społeczną.

W etapie D-»E chodziłoby o takie czynności, jak zebranie szczątków zmarłego do popielnicy i włożenie jej wraz z wyposażeniem (przystawki. ..przedmioty magiczne'*) do jamy grobowej. Wyposażenie grobu ustawiano (ustalano) według ścisłych reguł. Akt ten mógł symbolizować przywrócenie porządku i równowagi w relacjach między światem zmarłych a światem żywych. Mogły być to czynności będące odwróceniem działań podejmowanych uprzednio w trakcie separacji. W etapie D=>E miałyby one na celu pozbawienie podmiotu cech niebezpieczeństwa i wyjątkowość i. właściwych fazie poprzedniej, a wynikających z faktu bardzo bliskiego obcowania z obszarem sil sacrum.

E=»F Ryty kończące obrzęd; faza posiliminalna. nowy stan jednostki zostaje potwierdzony. Natężenie pomiędzy siłami pozytywnymi i negatywnymi sacrum wraca do normy; zasypanie jamy grobowej i stypa na grobie, palenic ognisk (?).

F=» — Jednostka żyje w swej nowej, nabytej w wyniku rytuału, pozycji społecznej: jest już włączona do nowej grupy, którą być może uosabiały istoty nadprzyrodzone w sferze pozytywnego sacrum.

W wyniku dokładnej analizy struktury obrzędu można sformułować kilku wniosków.

I. Struktura obrzędu przejścia, jakim był pogrzeb, wskazuje, że śmierć człowieka mogła być postrzegana w pięciu fazach: I — A«*B, 2 — B—>C. 3 — C-*D. 4 - D-»E. 5 - E-*F. z których każda kolejno opatrzona była innymi czynnościami rytualnymi. W każdej z faz używano określonych akcesoriów.

2.    W strukturze obrzędu przejścia motyw figuralny buta - obutej stopy, jako przykład ceramiki kultowej biorącej udział w tym obrzędzie, może został sporządzony na początku fazy liminalnej. Akt sporządzenia tego przedmiotu mógł być jednym z elementów skludających się na tzw. rytuały wyłączenia, mogła być to czynność rnująca przywrócić zaburzoną przez śmierć równowagę między silami sacrum.

3.    W etapie C=*D (kremacja - chaos) anulizowuny przedmiot nie bierze udziału, nic stanowi wyposażenia na stosie. Być może pełni jakąś funkcję, ule nic związaną bezpośrednio z aktem kremacji (zajmuje miejsce obok stosu?). Pod koniec fazy liminalnej. w etapie D-*E „but" bierze udział w rytuale włączenia, przywracającym porządek i równowagę. „Buty" nic były niszczone, lecz cale składane do grobu. Przyczyn wurunkujących umieszczanie naczyń, „butów" w grobach w fazie D-»E mogło być wiele. Mogła być to chęć uniemożliwienia dalszego użytkowania przedmiotów, które raz wykorzystane w celach obrzędowych stawuły się niebezpieczne w dalszym użyciu (w wyniku kontaktu ze złowrogim przejawem sacrum). W takim przypadku otwory obecne w pucharkach - „butach" z Cholina, grób 9 (Ryc. Ic) czy z Budapesztu-Bćkasmcgycr. grób 19 (Ryc. In), byłyby elementami uniemożliwiającymi ponowne ich użycie.

4.    Z jednej strony, poprzez obrzęd zapewniuno zmarłemu dotarcie w zaświaty. z drugiej jednak miał on przed zmarłym zabezpieczać i chronić. Bez zrozumienia tego faktu wiele zwyczajów pogrzebowych, czynności obrzędowych i przedmiotów byłoby dla nas niejasne. Niektórzy osobnicy mogli być po śmierci uważani za niebezpiecznych dla otoczenia, szczególnie w pewnym okresie fazy B«*C. kiedy nic znajdowali się jeszcze w „krainie zmarłych”. Nic nastąpiło jeszcze przejście do ich nowej grupy (grupy zmarłych przodków?), a jednocześnie uległa zerwaniu partycypacja zmarłych we własnej grapie, tj. nie stanowili już oni części integralnej starej grapy.

Szukając usprawiedliwienia dla zjawiska łączenia plastyki kultowej z ciałami osób nagle zmarłych (śmierć nienaturalna?), można dopatrywać się w nim chęci neutralizowania potencjalnie negatywnych mocy. świadczyłoby o tym powszechne przekonanie o zagrożeniu, jakie dla świata żyjących niosą ze sobą osoby zmarłe. Za groźne uważa się zwłaszcza dusze tych zmarłych, względem których nić zostały odprawione odpowiednie obrzędy (z uwagi na ich naglą śmierć?), chroniące przed ich szkodliwym działaniem (Paluch 1985). Zagrożenie to jest potęgowane faktem łączenia grobu z obszarem „świętości niezorganizowoncj”.

5.    Groby bez „przedmiotów magicznych” - akcesoriów obrzędowych, stanowiące zdecydowaną większość wśród obiektów sepulkralnych kultur kręgu pól popielnicowych, wskazują w ich przypadku na nieco inny churuktcr obrzędu pogrzebowego. Nic znaczy to wcale, że ogólny jego schemat odbiegał od schematu zaprezentowanego powyżej, był on z pewnością taki sam. ale w odcinku B"»C i D«*E zachodzi! inny rodzaj czynności rytualnych, w trakcie których nie było potrzeby używania wspomnianych przedmiotów.

Podstawowym elementem, na którym opiera się rekonstrakcja straktury „systemu religijnego” epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, jest przede wszystkim symbo-

243