P1120746 resize

W związku / emocjonalnym przywiązaniem do jego tradycyjnej semantyki symboiic/ncj. byłby to symbol biWwa kobiecego (?) w postaci jego piersi Ornament ceramiki guzowej u yobra/ał lei symboliczny coitus sol urno-lunumy tKwapirtski 1989. s. 2881. \\ skazywałoby to na ścisły /.wiązek lego naczynia z praktyką magii rezurekcyjnej, mającej w rytuale pogrzebowym (w fazie D-»E) zapewnić zmarłemu odrodzenie i powtórne?), dalszą egzystencję.

Ad. m.

III-I. Grzechotki - zasadniczą ich funkcją byki spełnianie roli przedmiotów o znaczeniu iipooopaic/.nym tŁuczak 1983. s. 310) w fazie B »C i D-*U. l aki występowania grzechotek na terenie osad eliminowałby stwierdzenie, ze grzechot* ki były przedmiotami wykonanymi tylko z myślą o włożeniu ich do grobu. Jednak pojaw ienie się tych form na osadach nie przeczy w sposób jednoznaczny temu. że grzechotki miały przede wszystkim związek z kultem zmarłych, co widoczne jest w aspekcie ich liczebności na cmentarzyskach” (Łuczak 1983. s. 307). Mogły one spełniać rów nic/ funkcję w święcie żywych - funkcję apotropakrzną.

111-2. Figurki ptaszków - wskazują na związek z. kultem sol ornym. Ptak (w«xiny 'i w plastyce figuralnej, np. kultury łużyckiej, jest najpowszechniejszym moty w cm zw icrzęcym. Częsta obecność figurek ptaków w grobach każe brać pod uwagę, że łączono je zarówno z symboliką solamą. jak i funcbralną (Gcdiga 1979. s. 327). Ptak - symbol słońca mógł być epifanią solamą.

111-3. Figurki antropomorficzne - znane są z grobów i / osad. Rola ich nie jest pierwszoplanowa wśród symboliki religijnej kultur kręgu pól popielnicowych. Z terenu samej kultury łużyckiej znanych jest tylko kilkanaście takich figurek (część z nich to grzechotki, przy czym wszystkie grzechotki pochodzą z cmentarzysk). Wśród figurek żeńskich (z Deszczna i Kum ma) charakterystyczny jest temat przedstawienia: postać ♦ naczynie. Motyw ten należy kojarzyć z symboliką rozrodczą i odrodzeniową: ukazuje on zespolenie się symboli: Magna Maler oraz naczynia - popielnicy ze szczątkami zmarłego (Gcdiga 1970. s. 180). Ten temat ilustruje zabieg magii rezurekcyjnej. Według B.Gedigi (I979.S. 331). figurki żeńskie mogły być przedstawieniem żeńskiego bóstwa binarnego, będącego bóstwem opiekuńczym zmarłych, a zarazem gwarantem ich ponownych narodzin. Biorąc pod uwagę kontekst występowania kilku takich figurek (osady) można ogólnie stwierdzać, że musiały one spełniać pewną rolę w całokształcie wierzeń i obrzędowości. Pozostałe figurki były rekwizytami podczas obrzędów pogrzebowych. Podobnie męska figurka falliczna. np. z grobu z Glinian, niekoniecznie musi być wyobrażeniem jakiegoś bóstwa, lecz tylko .uintropomorficznym” rekwizytem, stosowanym w obrzędach pogrzebowych. Wyraźne akcentowanie cech płciowych: męskich (figurka / Glinian), jak i żeńskich (figurka z Wrocławia-Księża Wielkiego), wskazuje na związek z symboliką płodności i rozrodczości.

111-4. Figurki i naczynia zoomorficzne - naczynia znane wyłącznic z grobów, część figurek znana z osad. Brak konsekwencji wyobrażania określonych gatunków zwierząt. W tych przedstawieniach wyróżnić można postacie: bydła, barana. kozła, świni lub dzika, niedźwiedzia, żółwia i ślimaka. Zwykle postacie tych

zwierząt, np. byka, krowy, barami, świni i dzika łączy się / ulą rozrodczości, z kultom płodności (Gcdiga 1970. s. 186-187). Wszystkie te gatunki zwierząt w wielu religiach na ogół pcisomfikowały ubóstwiane siły przyrody, rozrodczości. słońcu i księżyca; ich kultowa rola przejawia się od bardzo dawna w różnych religiach. W epoce brązu i wczesnej epoce żelaza symbolika wyżej wymienionych postaci zwierząt rnoglu wiązać się tuk/e z symboliką płodności. Kulty wiążące się z tymi przedstawieniami w interesującej nas epoce uległy zdominowaniu przez kult sołamy i lunumy (Gcdiga 1979. s. 328). Niektóre postacie zwierzęce mogły stać się symbolami, względnie atrybutami bóstwa solamego.

111-5. Motyw figuralny rogu w formie pucharka - znany niemal wyłącznie z grobów; wynik wpływu wierzeń, w których symbolice róg odgrywał ważną rolę. Modelowanie rogów może łączyć się z kultem lunamym i solamym (jako symbol płodności). W tym wypadku wiązałoby się to z kultem byka. wolu i związku ich z mitologią księżycową (związek między rogami byka a sierpem księżycu - tzw. „idole księżycowe"). Rogi mogły być używane w czasie obrzędów do celów libocyjnych (Gcdiga 1970, s. 203-204).

Została już postawiona teza. że charakter obrzędów, w których wykorzystywano powyższe przedmioty (111-1.2.3.4.5) oraz auty" byl podobny. Stosowano wobec nich zbliżone zabiegi, których pozostałości uwidaczniają się w analogicznym deponowaniu w grobie niektórych z tych akcesoriów, np. deponowanie przedmiotu w popielnicy na prochach zmarłego; „but" - Oblekovicc. grób 67 (Rihovsky 1968. s. 25). fragment figurki zoomorficzncj - Pbdule (Gcdiga 1970. s. 185). figurka amropomorficznu żeńska (?) - Deszczno (Szafrański 1991. s. 182). lub pod popielnicą: „but" - Budapcszt-Bćkasmegyer (Kalicz-Schreibcr 1991. s. 175). Stcinkirchcn. grób 21 (Neubauer 1936. s. 94). W dano wiec (Kos&inna 1913. s. 323); figurka zoomorfic/na ze stan. Zalew II. grób 86 (Judczykowa 1988. s. 27, ryc. 2).

Wyniki ekspertyz antropologicznych szczątków ludzkich pochodzących z grobów, w których wystąpiły, np. figurki antropomorficzne (111-3), potwierdzają hipotezę, że zdecydowana większość grobów z „przedmiotami magicznymi" (III-I. 2. 3. 4. 5) mogła być grobami dzieci i kobiet (młodocianych lub dorosłych). Figurka ludzka - grzechotka z Niederkaina (grób 118). znajdowała się w grobie kobiety w wieku 20-25 lat (Coblcnz 1968. s. 82. Anm. 6). zaś grób 116 z Glinian, w którym wystąpiła figurka męska, zawierał m.in. popielnicę ze szczątkami dziewczyny w wieku 12-14 lat oraz rozrzucone luźno kości osobnika dorosłego o nieustalonej pici (Kalctyn 1971. s. 150).

Ad. IV.

IV-1. Ornament w postaci motywu dekoracyjnego typowej ceramiki guzowej (patrz wyżej), stanowiący zarazem element dekoracyjny „buta" -pucharka (Ryc. 2b), świadczący o bliskiej, pochodnej funkcji pełnionej przez te przedmioty symboliczne.

IV-2. Ornament w postaci tylko linii półkolistych - motyw ornamentyki ceramiki guzowej (Ryc. 2a). Półkola to powszechne, nie tylko w kulturach kręgu

249