38355 skanuj0006

208 Część analitycznej

wyłącznie środkiem i niczym więcej, wpycha się w ich miejsce i przyobleka w ich formę. Jednak w rzeczywistości pieniądz, jako absolutny środek i przeM to jednoczący punkt niezliczonych łańcuchów celów, posiada w swej psych® logicznej formie znaczące powiązania właśnie z wyobrażeniem Boga, ktÓRlp odsłonić może naturalnie tylko psychologia, bowiem jej przywilejem jest nieg moznósc pópełmahia bluzmerstw. Głębszą istotą idei Boga jest to, że wszeUc*g różnorodności i przeciwieństwa świata osiągają w nim jedność, że wedle pięk-S? nych słów Mikołaja z Kuzy jest on comcidentia oppositorum²³. Z idei, że wszef£ ka obcość i niemożność pogodzenia (Unversóhntheiten) bytu odnajdują w ninf; swą jedność i zrównanie, pochodzi spokój duszy, bezpieczeństwo, wszechogarjf niające bogactwo uczucia, towarzyszące naszym wyobrażeniom Boga. Bez wątpienia odczucia, które wzbudza pieniądz, wykazują w swym obszarze podobieństwo do tego. Kiedy pieniądz staje się coraz bardziej absolutnie wystarczającym wyrazem i ekwiwalentem wszelkich wartości, to wznosi się on na’-abstrakcyjną wysokość ponad całą różnorodność obiektów, staje się centrum^ w którym najbardziej przeciwstawne, najbardziej obce, najodleglejsze rzeczp spotykają się, odnajdując to, co wspólne. Dzięki temu faktycznie zapewnia otk także wyniesienie się ponad konkret, ufność w jego moc jak w moc jakiejś? wyższej zasady, która to, co konkretne i niższe, zapewni nam w każdej chwili,^ umożliwi nam przekształcenie się w nie. Przecież wiązaliśmy szczególną pj|| datność i zainteresowanie Żydów pieniądzem z ich „monoteistycznym wyj szkoleniem”. Wrodzone usposobienie narodu od tysiącleci przywykłego dój wznoszenia wzroku ku Najwyższej Istocie, do umieszczania w niej - w szczególe? ności dlatego, że posiadała ona jedynie bardzo względną transcendencję!

-    ostatecznego celu i punktu zbiegania się wszelkich konkretnych spraw|| musiało w obszarze ekonomicznym skłaniać się do oddania się tej wartością która oferuje się jako spajająca jedność oraz punkt kumulacji wszelkich? szeregów cełowościowych. Dzika pogoń za pieniądzem, pasja, którą komunia, kuje ona - w odróżnieniu od innych wartości centralnych, np. posiadania ziemi®

-    życiu gospodarczemu, więcej: życiu w ogóle, nie stoi w sprzeczności ; z zwieńczającym ukojeniem, zbliżającym działanie pieniądza do nastrojów re- ’ ligijnych. Bowiem nie tylko jest tak, że całe podekscytowanie i napięcie walki ; o pieniądze tworzy warunek duchowego spokoju w chwili, gdy posiądzie się ; już to, o co się walczyło. Owa morska cisza, zapewniana duszy przez dobra religijne, owo uczucie znajdowania się w centrum istnienia, osiąga swą dla| świadomości największą wartość dopiero za cenę poszukiwania Boga, walki_; o Niego. I gdy św. Augustyn powiada o życiu aktywnym: Meriło dictum , negotium, quia negat otium, quod malum est neque ąuaerit veram ąuietem quae esl' Deus²⁴ - to dotyczy to także tych aktywności, które, dołączając jedne środki;

²³ Zbieg przeciwstawień, przeciwności.

¹⁴ Zaiste rzeczona praca, ponieważ przeczy wypoczynkowi, który ziem jest i nie prowadzi do • prawdziwego spokoju, jakim jest Bóg.

ąpbkowania do drugich, prowadzą do pieniężnego zysku jako ich końcowe-|ćelu. Nie dotyczy to jednak samego tego celu, który nie jest wszak już ggótium, lecz jego zwieńczeniem. Wrogość okazywana pieniądzowi przez •ławy religijne . kościelne może mieć >we źródło w ujsiynktdwnyai do gęgania podobieństwa formy psychologicznej miedzy najwyższą jednią onomiczną a kosmiczną oraz. w spodziewanym niebezpieczeństwie konku gfiićii, którą dla zainteresowań rehgijnych może się stać zainteresowanie gfniądzem. Konkurencji, która ujawniła się nie tylko tam. gdzie substancja “pia ma charakter ekonomiczny, ale i tam. gdzie xa ona charakter religijny, fkanonicznym potępieniu odsetek wypowiada się ogólne odrzucenie pienią-jgjjjfe, bowiem odsetki stanowią o abstrakcyjnej istocie czystego interesu pienięż-Jljego. Zasada odsetków nie zawiera niczego grzesznego sama w sobie (w Ęgfedniowieczu kazano np płacić odsetki nie w pieniądzu, a w towarach), lecz ■•dopiero wtedy, gdy są to odsetki od pieniądza i w pieniądzu. Poprzez ich Tptyeliiyi inowanie chciano więc trafić w samą podstawę gospodarki pieniężnej. «Zbyt łatwo bowiem pieniądz nasuwa się jako cel końcowy, kończy zbyt wiele [łańcuchów celów, dostarczając im jednolitego miernika podsumowującego Jpabiegi, miernika o tak abstrakcyjnym wyrazie i o takiej suwerenności nad ^konkretami życia, że oslah.a to potrzebę szukania zadośćuczynienia poprzez ^ wznoszeniesię na poziom religijności. We wszystkich tych powiązaniachuwi-jgtlaczniają się punkty porównawcze, które nakazują Hansowi Sachsowi, po-J^Wtórzenie powszechnie panującego poglądu, dochodzącego do wniosku, że

dz” (Ge!d ist auff erden der irdisch got), Wszystko

jwUi. pi Ci

. i.,.!    jjyi /flotA-;,

ipó wynika z zasadniczego motywu warunkującego miejsce pieniądza, z tego mianowicie, że jest on środkiem absolutnym, który właśnie dlatego osiąga psychologiczne znaczenie absolutnego celu. Stwierdzono - naturalnie bez niezbęd-„_|jńęj w tym wypadku konsekwencji - iż jedynym, co absolutne, jest relaty wność ILrzeczy. A pieniądz jest wszak tej relatywności najsilniejszym i najbardziej ! bezpośrednim symbolem. Bo jest on relatywnością wartości ekonomicznych w samej swej substancji, jest znaczeniem każdej z nich z osobna, jako środka i dla pozyskania innej, samym tym znaczeniem, oderwanym od jego konkretne-' go nośnika. I właśnie dlatego może on psychologicznie stać się wartością abso-:i_- lutną. Nie musi się bowiem obawiać rozpuszczenia w tym, co relatywne, nie J pozwalające tak wielu wartościom substancjalnym uzasadnić roszczeń do absolutności. W tej mierze, w jakiej to, co w istnieniu absolutne (nie mówię tu | o idealnym sensie rzeczy) rozpuszcza się w ruchu, relacjach, procesach, te ostatnie wchodzą w naszym poczuciu wartości w miejsce tego pierwszego. Dziedzina ekonomii jest poprzez psychologicznie absolutny charakter wartości pieniądza znakomitą egzemplifikacją tego historycznego typu - przy czym, zapobiegając naiwnym nieporozumieniom, stwierdzić należy, że formalna identyczność tych procesów w różnych obszarach nie musi wcale oznaczać . zrównania radości, które przynoszą.