38939 P1180303

42 RtfStard Wolępieuiict

południe od moreny czołowej, w młodszym okresie przedrzymskim stanowił pustkę osadniczą. Pustka ta na obszarze Pojezierza Kaszubskiego i Krajeńskiego ponownie została zasiedlona dopiero w fazie B2 okresu rzymskiego wraz z pojawieniem się tam cmentarzysk typu Odry-Węsiory. W młodszym okresie przedrzymskim osadnictwo na południe od moreny czołowej rozpoczyna się dopiero za Notecią, gdzie znajdowały się peryferia zasiedlenia ludności kultury przeworskiej z wyraźnie wyodrębniającym się skupieniem na Kujawach. Tak więc obszar zaludnienia ludności kultury oksywskiej w ciągu młodszego okresu przedrzymskiego zajmował tylko obrzeża terytorium zasiedlonego w okresie poprzednim przez ludność kultury pomorskiej. Samo mechaniczne porównanie nie pokrywających się zasięgów kultury oksywskiej i pomorskiej na Pomorzu nie może oczywiście stanowić podstawy do negatywnej oceny jednej z głównych przesłanek „pomorskiej" genezy kultury oksywskiej. Liczyć się bowiem należy z szeregiem czynników natury społeczno-gospodarczej, które mogły lec u podstawy zasadniczych przeobrażeń kulturowych i osadniczych, jak np. przyswojenie umiejętności wysięku żelaza z miejscowych zasobów ru-donośnych, co mogło wpłynąć na strukturę społeczną i wielkość wspólnot rodowych oraz zasiedlenie terenów o określonej przydatności gospodarczej.

Jednakże obecny stan badań pozwala na wnikliwszą analizę dziejów zasiedlenia Pomorza w młodszym okresie przedrzymskim i uchwycenie zasiedlenia w decydującej o ewentualnych związkach osadnictwa ludności obydwu kultur fazie wczesnej młodszego okresu przedrzymskiego

Obraz zasiedlenia wyłaniający się z będących do dyspozycji materiałów ^,ł (ryc. 4) ujawnia w tej fazie wyraźną cezurę pogłębiającą różnice w zasięgach zasiedlenia ludności kultury pomorskiej i oksywskiej. We wczesnej fazie ’• młodszego okresu przedrzymskiego zasiedlone były tylko skrajne połacie Pomorza, a mianowicie pas dolnego Powiśla związany z osadnictwem przeworskim szczególnie skupionym na Kujawach na wschodzie oraz Pomorze Nadodrzańskie objęte kulturą jastorfską

“ Równomierne rujmtt wrzenie (ryc. 4) serii 32 cmentarzysk badanych (wykaz JA — nr J, B, 15. 17, 20. 24, 28—29. 48. 40, 52—53, 87, 84—85, 72—TO, 82, 85—«*, M, lott, 104, 108, 106) spośród 114 cmentarzysk oksywskich pozwala uznać bazę Źródłową za zadonoalająrą w przekroju chronologicznym i przestrzennym.

^IB Jej wyznacznikami są charakterystyczne dla fazy wczesnej, niekiedy przezywające się jeszcze w fazie środkowej, następujące formy zabytków: zapinki odm A—B, zapinki o charakterze jastorfskim, żelazne klamry dwu- i trójdzielne, brązowe naszyjniki z cylindrycznie zgrubiałymi końcami, urnba płaatookidiotę typu 1 i dzbany odwrotnie groszkowate typu przeworskiego — por. wykazy 8—0.

na zachodzie, gdzie sąsiadowało z równoleżnikowo wzdłuż Noteci układającym się pograniczem kultury przeworskiej.

Tak więc pierwszy z podniesionych argumentów za „pomorską" genezą kultury oksywskiej należy ocenić negatywnie, gdyż zasięgi obydwu kultur na Pomorzu nie tylko nie pokrywają się ze sobą, lecz częściowe zbliżenie ich zasięgów nastąpiło dopiero w ciągu środkowej i późnej fazy młodszego okresu przedrzymskiego, zaś ciągłość zasiedlenia w obrębie zasięgu obydwu kultur jest możliwa tylko w wąskim paśmie dolnego Powiśla.

Podobieństwo charakteru kultury materialnej i świadectw filiacji niektórych jej form. Dalsze dwa argumenty ze względu na ich związek ze sobą wypada omówić łącznie. Opinia o podobnie słabiej rozwiniętym garncarstwie pomorskim i oksywskim w przeciwieństwie do łużyckiego i przeworskiego wynika przede wszystkim z uboższego wyposażenia grobów kultury pomorskiej i oksywskiej w ceramikę niż zasobne w liczne przystawki groby kultury łużyckiej i przeworskiej. Lecz owe zredukowane do popielnic i sporadycznych przystawek groby pomorskie i oksywskie nie tworzą jakiejś szczególnej zbieżności, lecz w przeciwieństwie do specyficznych zwyczajów w kulturze łużyckiej i przeworskiej, stanowią raczej normalny w okresie przedrzymskim obyczaj praktykowany niemal w całej Europie północno-środkowej.

Z przytoczonych przez J. Kostrzewskiego świadectw przeżywania się elementów ceramiki pomorskiej w ceramice oksywskiej w najlepszym wypadku na uwagę zasługuje jedynie bardzo względne podobieństwo ornamentu plastycznego ”, natomiast dwa pozostałe świadectwa w postaci dwuuchych naczyń i pokryw wpuszczanych z zakładką stanowią raczej nieporozumienie, gdyż pochodzą z okresu rzymskiego z fazy B2 (dwuuche naczynia grupy II Schindlera)¹¹ i fazy B2/C1 (pokrywy miniaturowych naczynek grupy XII Schindlera używanych zapewne do pachnideł)¹⁰. Ceramika kultury oksywskiej, obok zapożyczonych form przeworskich, spotykanych głównie na dolnym Powiślu (dzbany odwrotnie groszkowate, kubki i misy) posiada trzy podstawowe formy, a mianowicie naczynia jajowate oraz wazy i naczynia o silnie wydętej części górnej i dolnej zwężonej, które nie mają w kulturze pomorskiej ścisłych odpowiedników.

" J. Kostcae wak i 1901, ryc. 2a—b

—*■ *6—*6, przyp. 161; tenże 1970, s- 101—163.

p. ża—to.

" ^J- Koetreeiwakl 1961, *. 86, przyp. 163; tenże 1976, s. 161, ryc. le—f. R. Schindler 1940, s. 34 n.

prz>p. 160; tenże 1970.

" J. Koatrzewski 1961, s .85,