page0346

338    Rossyjski język

Na południe od Moskwy rozlega się narzecze Riazańskie, które odróżniając skę od zachodniego czyli smoleńskiego daleko wybitniej, aniżeli północne od wschodniego, rozpada się, gubernijami prawie, na drobniejsze podnarzecza. W Riazańskiem narzeczu panuje a (ja, ia), zamiast e (je, ie), np. tabie (tobie, tiebie), jamu (jemu); lecz o z akcentem słychać wszędzie; nadto zakończenia ago, jago wymawiają się tak jak się piszą, bez zamiany g na w. Od tych narzeczy, różni się nieco Sybirskie, zmieszane, ozęsto z odmiennym akcentem, lecz w ogóle z wymawianiem samogłoski o, i Noworossyskie, przedstavviające mieszaninę Wielkorossyjskiego z Małorossyjskiem. Tu należy także podnarzecze Dońskie. Najpierwszą z gramatyk w języku ruskim pisanych, była Gramatyka Grecko-Slowiańska, wydana przez studentów Szkoły Lwowskiej (Lwów, 1581 w 8-ce), w języku greckim i słowiańskim. Autorowie jej utworzyli dzisiejszą w Rossyi używaną nomenklaturę gramatyczną; zresztą napisali swe dzieło dla nauki języka greckiego. W r. 1596 drukowana w Wilnie Gramatyka Słowiańska przez La 'irentego Zyzanijusza. Autor, jak widać, korzystał z greckich wzorów, chciał pisać po cerkiewno-słowiańsku, lecz ustawicznie wpada w mowę polską. W rozdziale „o iloczasie” radzi naśladować greckich poetów; sam zaś pisze wiersze rymow^rane. W roku 1619 wyszła z druku w Je-wiu (pod Wilnem) Gramatyka Słowiańska napisana przez Melecyjuszd Smo-trzyckiego (ob. Smotrzycki). Amor podzielił gramatykę swoją na cztery znane części: ortografiję, etymologiję, składnię i prozodyję. W pierwszej części nader obszernie mówi o pisowni słowiańskiej, czerpiąc swą naukę z gramatyki greckiej; w składni powołuje się bardzo często na język grecki, i nie tylko używa wszędzie wyrazów greckich, lecz nawet kładzie je przypadkująo nie podług zakończeń słowiańskich. Gramatyka Smotrzyckiego używaną była w Rossyi jako dzieło elementarne, aż do pojawienia się (w r. 1755) Gramatyki Rossyj-skiej Łomonosowa. W r. 1696 Henryk Wilhelm Ludolf wydal w Oxfordzie Gramatykę łinssyjshą (Grammatioa Russica, quae continet non tantum praeci-pua fundamenta Russicae Linguae, verum etiam manuductionem quondam ad Grammaticam Slavonicam). W przedmowie, mówiąc o używaniu języka ros-syjskiego i cerkiewno-słowiańskiego, powiada iż w Rossyi ,.loquendum est Russice, et scribendum Slavonioe” (mówiono po rossyjsku a pisano po cerkie-wno-słowiańsku). „Dotychczas, mówi dalej, w prostej czyli potocznej mowie drukowano jedno tylko „Ułożenije” (Kodex), ale i tu składnia więcej się trzyma zasad słowiańskiego, aniżeli potocznego języka rossyjskiego. Symeon Po-łocki, dodaje autor, w dziełach swych wystrzegał się trudniejszych wyrażeń; pomimo to, używane przez niego wyrazy, są cerkiewno-słowiańskie, a często ignotaP W dodatku do Gramatyki podaje krótką wiadomość o minerałach, zwierzętach i różnoplemiennych Rossyi mieszkańcach. Gramatyka Rossyjska przez Łomonosowa (ob. Łomonosow) napisana (r. 1755) pomimo wielu niedokładności, ma pewne zalety; jako dzieło elementarne, używana po szkołach do końca prawie XVIII wieku; na wzór tejże, prof. Barsow (w r. 1771 w Moskwie) ułożył dla młodzieży: „Krótkie prawidła gramatyki rossyjskiej.’’ Gramatyka przez akademiję Rossyjską (w latach 1803, 1809 i 1818) wydana, przedstawia już niejaki system gramatyczny. Skrócenie tej gramatyki wydał (w r. 1809) Główny zarząd szkół w Cesarstwie. Do tegoż działu prac gramatycznych, z pomiędzy wielu innych, należą: W. Swietowa (r. 1790—95), A. Mkolskiego (1807 i 1833), Borna (1808), Połowcowa (1839) i Dawydo-U'a (Krótka Gramatyka dla wychowańców pensyi uniwersyteckiej (Moskwa, 9-te wydanie r. 1813). Wszystkie tego rodzaju dzieła pisane z dążnością