39014 pdl4

określano najczęściej mianem duchów (39%), diabłów (15%) i złych duchów (12%). Ponadto odnotowano jeszcze takie nazwy: strachy (6%), duchy leśne lub lasowe (5%), duchy pokutne (4%), leśne strachy (3%), leśni ludzie (3%), mamuny (3%), błędy (2%) oraz czarowniki, duchy błędne, pustelniki, zbóje (po 1%). Jeszcze bardziej zróżnicowane okazały się poglądy dotyczące kwestii ich postaci, a mianowicie:

a)    postacie antropomorficzne (27%), jak człowiek bliżej nie określony, chudy i obrośnięty człowiek bez odzieży, mężczyzna bliżej nie określony, mężczyzna ubrany modnie po miejsku i w kapeluszu, mężczyzna w stroju leśniczego, Żyd w chałacie i jarmułce na głowie, młode dziewczyny z rozpuszczonymi włosami oraz niemowlę nagie lub odziane w brudną pieluszkę;

b)    postacie zoomorficzne (17%), jak bliżej nie określone zwierzę, czarny ptak, sowa, wilk, pies, koń, kot, dzik czy zając;

c)    postacie teratologiczne (5%), jak baba-potwór o ciele porośniętym gęstym włosem oraz silnie owłosiony mężczyzna o nogach końskich i z różkami na głowie;

d)    postacie ruchomych płomyków, światełek (3%);

e)    postacie zmienne — raz ludzkie, a innym razem zwierzęce (30%);

f)    bezpostaciowe, niewidzialne (17%).

W swoich wypowiedziach informatorzy określali wyobrażenia demonów leśnych, jak następuje:

„Mój dziadek opowiadał, że po lasach straszyły strachy. W nocy, gdy pasło się w olszynie konie, to łamały się gałęzie, trzeszczała olszyna. Dopiero jak się trochę rozwidniło, wszystko cichło“ (AKE UMCS, 1177).

„Opowiadano, że złe duchy mieszkają w gęstych lasach. W nocy te duchy wychodziły z lasu i chodziły po okolicy. Jak zapiał kur, duchy powracały do lasu“ (AKE UMCS, 1047).

„Opowiadano o duchach przebywających w gęstych lasach. Duchy te nazywano diabłami. Chodziły one wieczorami, świeciły, trzaskały, szumiały i w ten sposób straszyły. Były to duchy bądź zabitego leśnika, bądź nieuczciwego geometry, który za życia oszukiwał ludzi, a po śmierci za karę chodzi mierzyć pola, aby wynagrodzić wyrządzone krzywdy" (AKE UMCS, 1057).

„Słyszałem, że w lesie mieszka dużo strachów: małpy porywające dzieci, dusze pokutujących grzeszników występujące w postaci zwierząt, które pod różnymi postaciami straszą wędrowców i zwodzą ich z drogi" (AKE UMCS, 54).

„W lesie mieszka diabeł, który pomaga zbójcom zbierać pieniądze. Poza tym lubi wodzić podróżnych po bezdrożach. Pokazuje się najczęściej w postaci «panka» w ubraniu leśnika. Poznać go można po tym, że jak ktoś wymówi przy nim imię Boże, to włosy mu się jeżą i ogień z gęby bucha" (AKE UMCS, 63).

107