39835 P1090986

262 Marcin Poprawa: Informacja i komentarz - dwa sposoby konceptualizowania...

jąc znaną tezę semiologa, można założyć, że informacja w wiadomościach telewizyjnych oznacza, to, co jest zobrazowane, a konotacja - jak coś jest zobrazowane. Po tych uwagach wstępnych wróćmy jednak do analizy.

Niezwykle atrakcyjnym—z punktu widzenia nadawców audycji - środkiem rozluźniającym koherencję tekstu informacyjnego, a tym samym wyzwalającym rozmaite konteksty interpretacyjne — okazują się montaże filmowe będące ikoniczną parafrazą słów odczytanych przez lektora. W analizowanych przeze mnie audycjach w większości wypadków dziennikarze wykorzystywali materiały archiwalne, konotujące dodatkowe oceny na temat bohaterów wydania. Już samo wykorzystanie tego typu środków przekazu kłóci się z imperatywem rzetelnego dokumentowania rzeczywistości, zawartym w dziennikarskim pakcie faktograficznym. Siła oddziaływania materiałów z przeszłości polega jednak na tym, że odnoszą się one do znanych nadawcom faktów i pojęć, które użyte w nowym kontekście mogą dublować treści lub powodować ich deformację. Zaprezentujmy kilka takich rozwiązań, zestawiając treść montażu filmowego, tekst lektora i próbę interpretacji wykorzystanej strategii komunikacyjnej:

1. Materia! filmowy: Archiwalny kadr przedstawia A. Kwaśniewskiego na bankiecie w towarzystwie polityków SLD, w tym także Z. Sobotki, którego - jak wielokrotnie nagłaśniano w serwisach — zamierza ułaskawić.

[tekst lektora]: Takiego ruchu ze strony prezydenta mało kto się spodziewał. („W”)

Obraz ten staje się nośnikiem wartościowania implicytnego: „akt ułaskawienia Z. Sobotki to przykład nepotyzmu”. To zestawienie efektów wizualnych i werbalnych uzupełnia wymowę powtarzanych w newsach komentarzy i ocen przypisywanych prezydentowi, w których przeważały emotywnie-wartościu-jące leksemy, zarówno odnoszące się do czynu prezydenta (gest przyjacielski, kumplowskie zachowanie, kolesiostwo, dobre stosunki z parą prezydencką), jak i sposobu postępowania (oburzające, niezrozumiale i bardzo ryzykowne; podważanie autorytetu państwa).

2. Materiał filmowy: Zbigniew Sobotka składający relację W. Jaruzelskiemu z ifi-zyty delegatów zaprzyjaźnionych państw komunistycznych, Wietnamu i Korei. Epizod prawdopodobnie pochodzi z plenum KC PZPR, gdyż osadzony jest w scenerii sali kongresowej.

Tekst lektora: Zbigniew Sobotkajest znaczącą postacią polskiej lewicy i to od w win lal. („W”)

W sensie piymamym celem takiego zabiegu jest przekazanie złośliwej ironii, gdyż nadawca realizuje klasyczną konstrukcję „przygany przez pochwalę”, punktem odniesień dla wartościujących asocjacji czyniąc wycinek z pogardzanej w świadomości odbiorców ikony - w sensie głębszym zabieg ten uwypukla także związek lewicy z ugrupowaniami komunistycznymi, co zapewne nie jest bez znaczenia dla kontekstu danej wiadomości.

Z punktu widzenia układu znakowego ciekawym środkiem wzmacniającym krytyczne sądy okazywały się także zestawienia oparte na kontrastach, tym bardziej że w sposób czytelny wyrażały one aksjologiczną dychotomię. Ptzykładowo dla podkreślenia negatywnej oceny Z. Sobotki posłużono się kadrem ukazującym byłego ministra przyjmującego honorową wartę policji, który uzupełniono podkładem tekstowym odczytanym przez lektora, zawierającym sugestywne pytanie: Czy człowiek, który nadzorował pracę policji trafi w miejsce, w którym kończą zazwyczaj ludzie przez policję ścigani? Już sam tekst wywołuje asocjacje należące do dwóch przeciwstawnych pól semantycznych: POLICJA - WIĘZIENIE. Na poziomie werbalnym słowa redaktora są wystarczające do tego, by zrealizować akt dyskredytacji. Jednakże wyeksponowanie zapisanej w pamięci odbiorcy ikony pomnaża przyjęty przez nadawcę punkt widzenia, a przede wszystkim pozwala mu w sposób przewrotny interpretować znaną bo wcześniej przedstawianą informację (Michalewski, 2004).

Podobny mechanizm kreowania nowych znaczeń na bazie obrazu niere-lewantnego w stosunku do aktualnie poruszanego w tekście dziennikarskim problemu można odnaleźć także w następującym przykładzie, w którym migawka filmowa ukazuje prezydenta przyjmującego w asyście żony i byłego marszałka sejmu, Marka Borowskiego, wynik referendum akcesyjnego. W wycinku filmowym wyeksponowana została niezwykle eksptesywna reakcja Aleksandra Kwaśniewskiego na treść komunikatu wyborczego. Radość prezydenta, konceptualizująca wspólnotę zbiorowych przeżyć i emocji, zderza się jednak z chłodnym i nieco ironicznym komentarzem redaktora: Jednak trudno wątpić, że koszty polityczne tego wniosku [o ułaskawienie - M.P.] będą bardzo duże. IV opinii większości polityków prezydent podważa cały swój kapitał, który gromadził w trakcie dwóch kadencji i ryzykuje swoją przyszłość (W). W tym wypadku znak werbalny staje się niezwykle przydamy dla odtworzenia porządku konotacyjnego, gdyż wywołuje on przeciwstawne scenariusze komunikacyjne: WYGRANA (i płynąca z niej satysfakcja) - PORAŻKA i POLITYCZNE BANKRUCTWO.