P1090985

260 Marcin Poprawa: Informacja i komentarz - dwa sposoby konceptualizowania..

3. Rozmywanie się granic między informacją a komentarzem w materiale filmowym

Wedhig Wojtak (2004) komentarz może być zbiorem opinii uzupełniającym warstwę informacyjną wiadomości, podporządkowaną rozmaitym strategiom perswazyjnym. Jak pisze Bogdanowska (2003: 136), podstawową funkcją komentarza jest „ukazanie przedmiotu z innego punktu widzenia, wskazanie na to, co w tekście doniosłe, i przez to czyni go znaczącym”, czy też budowanie nowych, audytywnych układów znaczeń i odniesień w tekście. W tekstach politycznych lub medialnych jest on podporządkowany przede wszystkim celom illokucyjnym, ukierunkowanym głównie na krytykę rzeczywistości, osób i zdarzeń. Wypada podkreślić, że komentarz - choć pojawiający się jako twór nie-autonomiczny w gatunkach zorientowanych na przekazanie informacji - staje się podglebiem wielogłosowych sądów i naddanych sensów, czyniąc przekaz dynamicznym dyskursem, otwierającym rozmaite horyzonty interpretacyjne i punkty widzenia dla spraw poruszanych w danym zdarzeniu komunikacyjnym. Co ciekawe, w wiadomościach telewizyjnych wypowiedzi ekspertów, polityków, publicystów, pierwotnie dobrane jako egzemplifikacja treści przekazanej przez dziennikarza, sprawiające wrażenie luźno dobranych collage'ia, stająsię szkieletem całej narracji. Na ogół opatrzone są one formułami metatek-stowymi, ale uderza tendencja do budowania komentarzy dziennikarskich na bazie głosów wprowadzanych za pomocą tzw. przytoczeń ukrytych lub „wcielonych w cudzysłów” (Górny, 2004), Przykładem niech będzie dziennikarski komentarz wyprzedzający wypowiedź eksperta, już na poziomie spójności lokalnej pozbawiony verbum dicendi:

[dziennikarz] Twórcy prawa nie przewidzieli tak skomplikowanej sytuacji > [ekspert] Nawet im do głowy nie przyszło, że relacje między najwyższymi urzędnikami w państwie, czyli ministrem i prezydentem, mogą się odbywać na zasadzie jakichś wzajemnych psikusów. („W”)

W tym zestawieniu wypowiedzi uderza kontrast stylistyczny między sądem wyrażonym przez dziennikarza a opinią eksperta (nie przewidzieli - nowel im do głowy nie przyszło). Glosa wzmacnia jednak z góry założony przez dziennikarza punkt widzenia, a siła illokucyjna jego wypowiedzi zwielokrotnia się dopięto za sprawą informacji dodanej, w pełni oddając wymowę implikowanej w niej krytycznej oceny polityków. Ten fragment - mający za zadanie w sposób obiektywny oddać charakter danego zdarzenia - w rzeczywistości staje się sprawnie spreparowanym dokumentem, traktującym wydarzenia dnia w sposób wybiórczy. Taki zabieg okazuje się bardzo przydatnym dla dziennikarza konceptem, I ponieważ usprawnia narrację i zwalnia dziennikarza z obowiązku odpowie- 1 dzielności za słowo (por. Godzić, 2003; Piekot, 2004). W większości wypadków 1 migawkowe sądy ekspertów, publicystów stają się także „matrycą do inter- j pretowania zjawisk”(Godzić, 2003) skomponowanych jako sfabularyzowany przekaz informacyjny. Prześledźmy kilka takich transformacji znaczeniowych:

Z. Szmajdziński: Jeśli prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie osoby o nieskazitelnej przeszłości, skazanej w procesie poszlakowym (...) wszczyna procedurę ułaskawienia, to ja takie działanie popieram > [dziennikarz] Działanie prezydenta popiera też były minister R. Kalisz, który również poprosił A. Kwaśniewskiego o skorzystanie z prawa łaski.

Dostrzegamy tu wyraźnie uogólniający sąd dziennikarza, który swobodnie łączy dwie jednostki tekstowe na zasadzie leksykalnego powtórzenia, przypisując skompromitowanemu politykowi SLD opinię, której ten w danym serwisie bezpośrednio nie wyraził;

Z. Ziobro: W sprawie ułaskawienia należy postępować ze szczególną rozwagą > [dziennikarz] Ważna jest rozwaga, ale i czas. Do końca prezydentury A. Kwaśniewskiego pozostały dokładnie trzy tygodnie.

W tym wypadku nastąpiło referencjalne przesunięcie: obiektem uwagi ma stać się nie ostrożne postępowanie ministra sprawiedliwości, ale nieco udramatyzo-wana i sensacyjna sugestia, że prezydent może nie zdążyć ułaskawić Z. Sobotki przed zakończeniem kadencji.

W komunikacji telewizyjnej składnikiem kreującym rzeczywistość medialną są także niezwykle subtelne sieci powiązań między kodem werbalnym i audiowizualnym. Opis słowa - jako bytu stwarzającego rzeczywistość społeczno-polityczną - jest niezwykle cenny dla badacza mass mediów, ale, niestety, niewystarczający. Każda wiadomość telewizyjna jest przecież strukturą polimorficzną z powodu strukturyzowania się w jej obrębie różnych form podawczych, tekstowych i stylistycznych. W takich warunkach ubierania przekazów w rozmaite systemy znakowe telewidz może mieć trudności z rozgraniczeniem elementów faktograficznych od zemocjonalizowanych kodów, oddziałujących na jego wyobraźnię. Przyjrzyjmy się zatem pewnym strategiom wizualizującym to, co kryje się w warstwie tekstowej komentarza. Punktem odniesienia dla analizy, jest teza Barthesa, że kod ikoniczny zestawiony w nowe syntagmy, a więc powiązania elementów znaczonych we wtórnych sytuacjach ich użycia, wyzwala nowy porządek interpretacyjny (Fiske 2003). Parafrazu-