48842 P1090983

256 Marcin Poprawa: Informacja I komentarz - dwa sposoby konceptualizowanla...

interpretacyjnemu. Oczywiście, pojawiające się nowinki w świecie mediów zmieniają także przyzwyczajenia odbiorców, którzy ulegają tym modom -uczestnicząc w sprawnie zorganizowanym rytuale komunikacyjnym (Godzić, 2003) i przyjmując z góry narzucony porządek heurystyczny, dostosowany do panującej w danej redakcji atmosfery komunikacyjnej i założonej koncepcji wartościowania świata. W tym bogactwie form dziennikarskich i złożonych kodów interakcyjnych, wykorzystywanych na potrzeby mass mediów, wypada wyróżnić takie najważniejsze czynniki wpływające na konceptualizację obrazów rzeczywistości, jak: prymat potoczności, ludyczność form przekazu, a także „hybrydyczność semiosfery” (Szczęsna, 2004), która pozwala ujmował te same obiekty i byty realne pod postacią niezwykle sugestywnych i ekspre-sywnych znaków (zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych).

Przedstawiany artykuł jest próbą pokazania, w jaki sposób altemacje, a właściwie przekształcenia w obrębie informacji, a także dodanego do niej i ukrywanego w niej komentarza modyfikują przekaz faktograficzny, czyniąc go dyskursem, uwzględniającym różne punkty widzenia i utrwalającym rozmaite asocjacje, deformujące obraz odzwierciedlanej rzeczywistości. Skupię się zatem na porównaniu dwóch tematycznie spokrewnionych informacji z wieczornych serwisów informacyjnych, a także pokażę zjawisko przekształcania zebranych przez redaktorów cytatów w komentarz. Ostatnia część referatu poświęcona jest związkom między obrazem i tekstem, a także strategiom opracowywania na bazie tej symbiozy znakowej „informacji skomentowanej”(por. Wojtak, 2004). Do analizy wybrano dwa fragmenty serwisów wieczornychTVP w dniu 8 XII 2005 roku — „Wiadomości” (dalej „W”) w PR 1 i „Panorama” (dalej „P”) w PR 2.

2. Informacja przekazana i informacja zinterpretowana (skomentowana) w strategicznych miejscach dyskursu

Próba rozróżnienia w obrębie dyskursu wiadomości telewizyjnej struktur komunikacyjnych z dominującą funkcją informacyjną i dominującą funkcją komentującą (perswazyjną) jest narażona na niebezpieczeństwa, a właściwie na błąd wyboru. Wynika to przede wszystkim z rozchwianych struktur gatunkowych, które nie stanowią autonomicznych i przejrzystych całości, opatrzonych rygorami obramowania tekstu czy wykładnikami jego delimitacji. Dlatego też w tym opracowaniu wiadomość telewizyjną uznaję za wyodrębniającą się całość komunikacyjną, która jest zapowiedziana w zajawce, wprowadzona i sfinalizowana przez prezentera. Jest to definicja uproszczona, gdyż nie oddaje ona bogactwa form gatunkowych, rozwiązań technicznych i układów nadawczo-odbiorczych w obrębie gatunku. Taki schemat definicyjny wynika z założonych celów badawczych, a nie z chęci kompleksowego ujęcia poszczególnych wariantów genologicznych wiadomości telewizyjnych. Chcąc zobrazować transformację jednostek o charakterze informacyjnym w jednostki o charakterze komentarzowym, nawiązuję po części do koncepcji badawczej superstruktur (hiperstruktur), czyli jednostek konstytuujących - jak pisze Duszak (1998) -szkielet tekstu globalnego.

W propozycji klasyfikacyjnej van Dijka (za Duszak, 1998), dokonanej na materiale wiadomości prasowych w języku angielskim, wyróżnia się dwie przestrzenie referencjalnego ukształtowania tego gatunku, w którym można wyróżnić plan sytuacyjny (rekonstruujący m.in. sytuację, tło, epizody i kulisy przedstawianego w temacie globalnym wydarzenia) oraz komentarz, obejmujący m.in. reakcje słowne bohaterów danej narracji prasowej, jak również schematy ocenne obejmujące sądy wartościujące i oczekiwania (dla naszych rozważań chyba bardziej adekwatny byłby termin - prognozy). Wzajemne połączenie tych schematów wyobrażeniowych z formalnymi wykładnikami tekstu (na poziomie jego progresji i koherencji) tworzy niezwykle dynamiczną całość-antycypującą rozmaite konteksty interpretacyjne, odniesienia do sytuacji użycia, czyli dyskurs.

Porównajmy fragmenty tekstów inicjalnych wraz z analizą miejsc dla nich strategicznych, czyli zajawek. Są one nie tylko zapowiedzią informacji, przygotowującą odbiorcę do oglądu ważnych spraw. Według badaczy dyskursu zajmują bardzo ważne miejsce w dyskursie, gdyż wypełniają pozycję ramy tekstowej, ustalającej „treść tego, o czym będzie mowa w całym komunikacie” (Duszak, 1998, Żydek-Bednarczuk, 2005):

Prawdziwa burza wokół wniosku prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego o ułaskawienie Zbigniewa Sobotki; („W”)

PiS wzywa prezydenta do wycofania dokumentów o ułaskawienie Sobotki. („P”)

Zestawienie to wyraźnie ujawnia orientację nadawców na przekazanie dwóch różnych punktów widzenia w danej sprawie. Informacja przygotowana przez redaktorów „W” ukierunkowana jest wyraźnie na komentarz - świadczy o tym chociażby składnia pozbawiona struktur werbalnych, dopełniona emocjonalnie nacechowaną metaforą: „prawdziwa burza”, zachęcająca odbiorcę do śledzenia różnych odsłon konfliktu politycznego. Z kolei tekst przedstawiony

JĘZYK W URZĘDACH \ W S^/h^DACH