3 3

68 Funkcjonowanie wspflcresoej gospad3ri<j rynkowi)

Różnice między PNB i PKJ3 dla Polski przedstawia tablica 4.1.

TABLICA 4J

PKS i PNB w Polsce * latach 1995-2005, w mto ti

Produkt krajowy brutto	331,2	744.6	923,5	980,7
Dochód nctio z zagranicy	-4,?ó	-5.88	-37,4	—33.4
FVo<Ml narretowy brutto	332.3	738,7	886,1	947.3

Źrł 41 <>■    Shti^iycyty PP WT6. HIJS, Wwtin 2tOó.

Produkt narodowy netto — PNN stanowi produkt narodowy brutto po odjęciu amortyzacji kapitału trwałego.

Natomiast dochód narodowy netto — DNN oblicza się, odejmując od PNN podatki pośrednie, które zawyżają jego wartość, i dodając subsydia otrzymane przez przedsiębiorstwa, które zaniżyły wartość PNN. Dochód narodowy bmtlo stanowi więc sumę wartości produkcji dodanej wszystkich podmiotów gospodarczych w cenach czynników produkcji.

W okresie przed transformacją systemową w PoJsce i innych krajach o gos-|xxlarkach centralnie planowanych stosowano metodę produktu materialnego (materiał prodtta system — MPS) obliczania dochodu narodowego. Nie występowało wówczas pojęcie PKB. Przyjmowano, że jest on tylko wynikiem wytwarzania dóbr i usług materialnych w pięciu działach gospodarki; przemyśle, rolnictwie, btidoi^nictwie, transporcie i łączności oraz handlu. Nie uwzględniano wartości usług nieprodukcyjnych (usług lekarskich, nauczycieli, administracji ilp.). Pomijanie tej sfery usług było nieprawidłowe, tym bardziej ze ich rola w tworzeniu wartości dodanej rośnie. Udział usług w nowo wytworzonej wartości zwiększa się szczególnie dynamicznie w krajach transformujących swoje gospodarki, w tym w Polsce. Nie można więc stosować rachunku porównawczego obliczeń kategorii makroekonomicznych z okresu przed i po transformacji ustrojowej zc względu na różnice ich rozumienia i obliczanie.

Znając wartość dochodu narodowego (DN), można obliczyć dochód osobisty i dochód do dyspozycji gospodarstw domowych.

Dochód osobisty otrzymujemy 2 dochodu narodowego po odjęciu od niego nicrozdzielonych zysków' przedsiębiorstw, odsetek netto oraz obowiązkowych skła* dek ZUS i po dodaniu do dochodów z pracy transferów finansowych rządowych i prywatnych fnp. opieki społecznej, stypendiów) oraz dywidend.

Dochód osobisty jest uzyskiwany przez obywateli przed opłaceniem podatku dochodowego. Dochód d» dyspozycji DDO (dyspozycyjny dochód osobisty), czyli dochód netto, który konsument może zaoszczędzić lub przeznaczyć na wydatki, otrzymuje się, odejmując podalkt bezpośrednie (dochodowy, majątkowy, spadkowy) i opłaty o podobnym charakterze (kary) od dochodu osobistego. Wartość tego dochodu wpływa na rozmiar indywidualnej konsumpcji (K) dóbr i usług oraz oszczędności (O) i jest nazywany dochodem rozporządzanym.

DDO = K +O    (4.5)

Sianowi on około 90-80% PNB w krajach gospodarczo rozwiniętych.

Relacje dochodu konsumpcyjnego do oszczędzanego zależą od wysokości DDO-Przy niskim jego poziomie konsumpcja może być nawet wyższa od całości DEK). Wzrost (ego poziomu prowadzi do spadku udziału konsumpcji i stopniowego wzrostu oszczędności.

Przedstawione miary efektywności mogą występować jako wartości wyrażone w cenach bieżących, a więc w cenach z okresu, którego dotyczy powstanie produktu i usługi. Jest lo istotne z punktu widzenia potrzeb badania struktury wymienionych zmiennych makroekonomicznych i udziału w nich poszczególnych składników' w danym roku, takich jak konsumpcja, inwestycje, zyski, płace czy podatki. Może tu wystąpić zjawisko wzrostu cen. a nie fizycznych rozmiarów produktu. Ceny rynkowe są bowiem wynikiem kształtowania się popytu i podaży. W badaniu dynamiki i analizie porównawczej między krajami n3)ezy wyeliminować wpływ na tc wielkości zmian ccn i stosować ceny stałe. Wówczas wielkości produktu i dochodu będą odzwierciedlać zmiany w rozmiarze fizycznego wolumenu realnych wielkości wytworzonych dóbr i usług. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z wielkościami nominalnymi (np. PKB nominalny), a w drugim z realnymi (PKB w ujęciu realnym) stanowiącymi podstawę oceny wzrostu gospodarczego. Ceny stałe lo ceny bieżące z jakiegoś okresu wybranego, przyjętego za bazowy, zastosowane do danego roku w latach następnych, gdy ceny bieżące ulegały zmianie. Najczęściej jest to ostatni rok poprzedzający okres analizy łub pierwszy rok tego okresu.

Stopa wzrostu różnicy między nominalnym i realnym PKB może służyć jako miara inflacji. Stosunek między tymi wielkościami Sianowi o poziomie deflałora PKB, zwanego indeksem cen. Im wyższy poziom inflacji w gospodarce, lym większa jest różnica między wartością nominalną i wartością realną zmiennych makroekonomicznych na korzyść tej pierwszej. Indeks cen nie jest średnią indeksów cen poszczególnych dóbr i usług. Musi nn uwzględniać różne ich udziały (wagi) w całym PKB.

SVytworzony dochód narodowy ulega podziałowi w miejscu jego powstawania, tj. w przedsiębiorstwach. Jest to podział pierwotny DN na wynagrodzenia i akumulację finansową przedsiębiorstwa. Akumulacja stanowi źródło zysków jego właścicieli i musi zapewnić środki finansowe na rozwój i modernizację firmy, środki utrzymania właściciela i jego rodziny oraz na opłatę ubezpieczeń i podatków.

Następny podział DN ma charakter wtórny i dokonuje się za pośrednictwem budżetu państwa i rynku. Istotna rolę odgrywają tu system cen i system podatkowy. Ten podział jest konieczny ze względu na potrzebę finansowania zadań gospodarczych i społecznych z budżetu państwa.