41798 skan0010

c.    Wytyczne

Podobnie wytyczne przy założeniu znajomości ogólnego kierunku działania w skali W AK (KONS, INTE... etc.) dopełnione zostaną szeregiem szczegółowych wskazań architektonicznych dotyczących tak elementów (poszczególne budynki, „bryły”) jak ich zespołów (ściany, płaszczyzny poziome, perspektywy zamykające, kulisy).

d.    Projekt

W oparciu o te studia i wytyczne można dopiero przystąpić do wykonania projektu konserwacji bądź rewaloryzacji czy rekompozycji architektonicznej wnętrza np. ulicy. Odbywać się to zaś musi zarówno na planie, jak w perspektywach. Jako ich uzupełnienie w szczególnych przypadkach można też wprowadzać pomocniczo elewacje lub aksonometrie.

2. PANORAMY

Zasada ich opracowań w swej istocie niewiele odbiega od prac nad zwykłym wnętrzem urbanistycznym.²⁹ Jednak dotyczy ona szczególnego przypadku, mianowicie wnętrza o wyjątkowej rozległości, czyli makrownętrza, nadto w układzie kompozycyjnym z reguły szerokim; takiego więc, w którym oś patrzenia jest z natury krótsza od długości „ściany”, jaką tworzy panorama.

a.    Zasób

Dla określenia zasobu konieczne jest, podobnie jak dla każdego wnętrza, uzyskanie planu miejscowości wraz z otoczeniem oraz panoram rysunkowych, ujętych w zależności od rodzaju makrownętrza zwykle na 3-5 stronach, tak by możliwie w pełni, z wielu kierunków, odzwierciedlić makrownętrze.

Rozeznanie zasobu winno obejmować obok wszystkich elementów wraz z objaśnieniami także analizę kompozycyjną, ujmującą w szczególności: powierzchnię ekspozycji, sylwetkę miejscowości (ew. w kilku planach), tło, dominanty, subdominanty, akcenty etc. Warto przy tym podkreślić, iż właśnie dla wsi i miasteczka szczególne znaczenie mają widoki z niedawnych stosunkowo lat. Tak np. fotografia panoramy z ok. 1950 wspomnianego miasteczka Ś. prawie odpowiada jego widokowi z końca XIX w. Porównując zaś tenże z planem Miega z końca XVIII w. można odkryć niewielkie tylko różnice. Inaczej wygląda sytuacja w większych miastach.

b.    Waloryzacja

Waloryzacja dotyczy tu desygnacji wartości wg metody hierarchizacji. Tak więc np. dominanta mieścić się może w pełnym zakresie podobnych modeli I-VI. Może więc być zarówno formą pozytywną (np. bryła barokowego kościoła), jak i negatywną (np. hałda) lub obojętna.

c.    Wytyczne

Wytyczne na koniec, podobnie jak w każdym wnętrzu, na tle ogólnych danych wynikających z poprzednich rozważań (skala JARK, ZWAK) będą obejmowały wskazania do poszczególnych elementów, o czym była mowa wyżej.

d.    Projekt

Całość rozważań zmierza znów do postawienia koncepcji konserwatorskiej, rewaloryzacyjnej lub rekompozycyjnej panoramy. Wymaga to zarówno konfrontacji we wszystkich ujęciach panoramicznych, jak też i z planem, na koniec zaś z odniesieniem do planów i projektów miejscowości

VI. REGIONALIZM I TOŻSAMOŚĆ

Całokształt architektoniczno-krajobrazowych dociekań zmierza, obok ogólnie zrozumiałych potrzeb konserwatorskich, ku jednemu, zachowaniu i wyeksponowaniu cech indywidualnych zabytkowej miejscowości Stanowi więc działanie zapobiegające narastającej lali rutynizacji poczynań konserwatorskich, nadającej zarówno poszczególnym budowlom, jak i całym rewaloryzowanym miastom piętno czegoś, co można określić mianem „stylu konserwatorskiego” w urbanistyce. U jego podstaw tkwi powierzchowność badań historycznych, schematyzm w traktowaniu planów, błędna realizacja poprzez projekty budowli wyabstrahowanych z całości jako tzw. bloki (zamiast opracowań ulicami), wreszcie zacieranie działek domów na rzecz wspólnych „majdanów”. Słowem rodzaj mechanicznego, choć w znacznej mierze mimowolnego, przenoszenia złych tradycji plastycz-no-przestrzennych „blokowisk” do zindywidualizowanych struktur zabytkowych. Stąd wypływa również charakterystyczne niedocenianie styku zespołów historycznych z nową agresywną zabudową oraz znaczenie panoram, w które z całą arogancją wkraczają obiekty niedopasowane ani formą, ani skalą. Właśnie wieś czy miasteczko, jakże często będące już destruktorem dawnego piękna, do dziś urzekające nierzadko dziełami średniowiecza, baroku czy regionalizmu stanowi doskonały, a jednocześnie ważny czynnik regionalnej tożsamości wobec zagrożenia dalszą dewastacją bądź banałem normatywnego „planu szczegółowego”. Dodawszy zaś do niedostatków tego ostatniego schematyzm w konserwatorskim traktowaniu zabytkowych budowli, indolencję w stosunku do wnętrz urbanistycznych i panoram, tak wieś jak i miasto stanęły także przed kolejnym niebezpieczeństwem tym razem „planowej” utraty indywidualnych, a nierzadko też wyjątkowych, walorów swej tożsamości tak regionalnej, jak i narodowej. Przedstawiona metoda stanowi próbę ratowania indywidualności krajobrazowej zabytkowych zespołów. W szerszym zaś ujęciu jest przyczynkiem do nowelizacji w postępowaniu konserwatorskim.³⁰ W istocie zaś podejmuje próbę nawrotu do