42178 skanuj0083

174 Programy resocjalizacyjne STOP i „Respect”

To odczuwanie wymierzanej kary jako nieuzasadnionej krzywdy wypływa z odbierania przez osoby upośledzone umysłowo kierowanej wobec nich dolegliwości, jaką jest fakt osadzenia w areszcie czy w więzieniu, jako dotkliwie frustrującej, o dużym stopniu arbitralności ze strony tych, którzy karę tę wymierzają, a - jak wiadomo z klasycznych już dzisiaj studiów L. W Doobsa i Roberta Searsa - im większy postrzegany przez osobę frustrowaną stopień arbitralności odbieranej frustracji, tym silniejszy agresywny odzew na nieprzyjemne (frustrujące) doznanie (por. Doobs, Sears, 1939). Arnold H. Buss w swej popularnej swego czasu monografii poświęconej agresji (1961) przedstawił to obrazowo na przykładzie. Każdy z nas będzie bardziej zły na kierowcę autobusu, który nie zatrzymał się na przystanku, na którym oczekiwaliśmy na ten autobus, niż wtedy, kiedy stwierdzimy, że nie zatrzymał się, ponieważ stanęliśmy na niewłaściwym przystanku.

Osobnicy upośledzeni z największym trudem dokonują konstatacji, że wymierzana im kara stanowi wynik ich własnego złego postępowania, a nie złej woli sędziów czy policjantów. Ta duża „odporność” przestępców upośledzonych umysłowo na uświadomienie sobie rozmiarów własnej winy wymaga specjalnych, dostosowanych do ich rodzaju niepełnosprawności, programów resocjalizacyjnych. Jednym z takich programów jest ustruktu-ralizowany system zabiegów resocjalizacyjnych znany pod nazwą „Respect”. Nazwa ta stanowi zarówno przesłanie filozoficzne programu, jak i akronim złożony z pierwszych liter nazw siedmiu etapów oddziaływań psychokorek-cyjnych: reality, empathy, self-esteem, plan, eualuation, choice i trust.

W swych ogólnych założeniach, czyli w swej filozofii program „Respect”, choć jest opracowany w celu resocjalizacji przestępców upośledzonych umysłowo, nie zawiera żadnego elementu, który nie mógłby być zastosowany wobec przestępców mieszczących się w normie intelektualnej, czy nawet wybitnie inteligentnych! Jak wszystkie programy „specjalne”, zawiera tylko skumulowany plan oddziaływań stosowanych wobec dzieci czy dorosłych uznawanych za normalnych. Można go więc uważać za uniwersalny program oddziaływań resocjalizacyjnych na przestępców seksualnych, będący ze względu na skumulowanie siły oddziaływań poszczególnych jego elementów bardziej skuteczny od programów, które nie są specjalnie opracowane pod kątem osób upośledzonych.

Dowodem na to, że program „Respect” zawiera dokładnie takie same przesłanki teleologiczne, jak wszystkie inne programy resocjalizacyjne jest to, że jego główne działania nastawione są na uzyskanie dwóch podstawowych celów: (1) nauczenie albo wzmocnienie tendencji do wyboru zachowań alternatywnych w stosunku do wybieranych do tej pory reakcji zakazanych, czyli przestępczych (2) wytworzenie lub nauczenie mechanizmów unikania i tłumienia pragnień popełnienia prawnie zakazanych i społecznie potępianych czynów. Osiągnąć to można poprzez wytworzenie następujących mechanizmów:

•    dokładne określenie, a następnie doprowadzenie do zrozumienia podstawowych zasad życia społecznego,

•    wytworzenie przekonania o świadomej odpowiedzialności za swoje zachowanie,

•    konsekwentne formowanie i określenie pozytywnych form zachowania,

•    doprowadzenie do wytworzenia skutecznych mechanizmów blokujących potępiane reakcje (por. Wettstein, 1998).

A więc program „Respect” - podobnie jak wszystkie inne oddziaływania resocjalizacyjne - nastawiony jest przede wszystkim na wytworzenie odpowiednio silnych mechanizmów kontrolujących zachowanie człowieka, spełniając główny postulat wszelkich oddziaływań psychokorekcyj-nych, który precyzyjnie określił Albert Bandura: „resocjalizacja powinna wyposażać ludzi w mechanizmy kontroli nad ich życiem, inicjować procesy samokontroli, wywołujące zmiany w poczuciu skuteczności własnych poczynań” (1997, s. 50).

Druga z podstawowych przesłanek programu „Respect” zawiera się w przesłaniu filozoficznym wszelkich działań resocjalizacyjnych, które mówi, że „resocjalizacja to droga do odzyskania godności” (Keating, 2000, s. 94). Wskutek swej karygodnej aktywności przestępca traci nie tylko szacunek otoczenia, ściągając na siebie powszechne potępienie, ale i szacunek dla siebie samego, co prowadzi do całkowitego zwątpienia we własne możliwości. Dlatego też program „Respect” z taką siłą eksponuje działania ukierunkowane na odzyskiwanie wiary we własne siły. Tym sposobem powstałe z pierwszych liter nazw etapów oddziaływania słowo respect (respekt) przyobleka bardzo ważny kształt znaczeniowy - chodzi mianowicie, aby poprzez oddziaływania zabiegów należących do tego programu przestępca seksualny, wykazujący cechy upośledzenia umysłowego odzyskał respekt do samego siebie!

W przypadku przestępców upośledzonych umysłowo dosyć często -nawet przez najbliższe im osoby - przedstawiana jest opinia, że nie są oni