42466 strony86 87

T

działy gospodarki pracują wzajemnie dla siebie, wzrasta udział obrotów wewnętrznych w całości obrotów.

Oba rodzaje funkcji wykazują dużą współzależność, chociaż ich wzajemny stosunek - wyrażany liczbą zatrudnionych osób - jest zróżnicowany przestrzennie i ulega zmienności w czasie [Jerczyński 1977], Funkcje egzogeniczne pobudzają rozwój funkcji endogenicznych, gdyż powodują wzrost miasta i jego potrzeb. Z kolei rozwinięte funkcje endogeniczne pociągają dalszy rozwój funkcji egzogenicznych. Miasta o wykształconych dobrze funkcjach lokalnych stają się atrakcyjne dla przemysłu i usług o znaczeniu ponadlokalnym, a więc dla działalności egzogenicznej.

Podział funkcji na miastotwórcze i uzupełniające ma podstawowe znaczenie w syntetycznej charakterystyce miast. Nie jest on jednak zbyt ostry. Dla zilustrowania tego stwierdzenia warto przytoczyć kilka charakterystycznych przykładów:

•    przemysł jest na ogół zaliczany do funkcji miastotwórczych, gdyż przeważnie nie obsługuje bezpośrednio danego miasta, lecz produkuje na rzecz gospodarki narodowej jako całości, istnieją jednak pewne kategorie, które są wyraźnie związane z obsługą ludności miasta (np. piekarnie, rzemiosło),

•    budownictwo jest związane z rozwojem danego miasta, a więc z obsługą jego ludności i instytucji, ale ze względu na przepływy w wielu wypadkach przedsiębiorstwa budowlane pracują dla innych miast, działalność budownictwa ma charakter miastotwórczy,

•    transport miejski pełni funkcję uzupełniającą jednak transport o zasięgu krajowym ma charakter funkcji miastotwórczej,

•    handel detaliczny jest przede wszystkim związany z obsługą mieszkańców, a handel hurtowy stanowi w większym stopniu element funkcji miastotwórczej,

•    nauka z reguły oddziałuje w stopniu znacznie szerszym niż granice danego miasta, odgrywa więc rolę czynnika miastotwórczego, podobnie jak szkoły wyższe, ośrodki badawcze, instytuty naukowe,

•    ochrona zdrowia ze względu na bezpośrednią obsługę ludności miejskiej zalicza się do grupy funkcji uzupełniających, niemniej jednak szpitale kliniczne, szpitale wojewódzkie, sanatoria, ośrodki sportu itp. należą do funkcji miastotwórczych, gdyż swoim zakresem wykraczają poza obsługę mieszkańców danego miasta,

•    gospodarka mieszkaniowa i komunalna są związane z obsługą miasta i należą do funkcji uzupełniających.

Z powyższego przeglądu funkcji wynika, że w konkretnych sytuacjach jednoznaczne rozdzielenie funkcji miastotwórczej od funkcji uzupełniającej jest trudne. Uwidacznia się to zwłaszcza w dziedzinie usług, gdzie poszczególne urządzenia służą jednocześnie mieszkańcom danego miasta oraz ludności w nim niezamieszkałej [Regulski 1986].

W procesie rozwoju miast funkcje różnicują się, następuje ich dalszy podział. Przejawia się to powstawaniem w ich obrębie tzw. funkcji o charakterze centralnym (standardowym) - występujących powszechnie w poszczególnych regionach i wyspecjalizowanych - które są specyficzne dla danego miasta. Z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb mieszkańców otaczającego obszaru i dolne znaczenie mają funkcje egzogeniczne dotyczące szeroko rozumianych u,'dug (patrz rys. 16).

Z kolei Z. Chojnicki [1974, s. 1-5] wśród funkcji o charakterze < g/.ogenicznym wyróżnił ich trzy rodzaje. Oprócz funkcji centralnych i wyspecjalizowanych wyodrębnił również funkcje komplementarne.

Funkcje centralne polegają na świadczeniu usług o charakterze i cntralnym w niewielu miejscach centralnych (w sensie Christallera), a wykorzystywanych w wielu punktach rozproszonych (miejscach zamieszkania).