42525 IMGP8601

46 Paulina Buchwald-Pclcowa

46 Paulina Buchwald-Pclcowa

Co więcej:

...Wesołe mi lata Płyną, ani mię długi wypychają z świata. Dobra mi myśl nie gościem, płuży mi drużyna, Obok z książęty siadać i to nic nowina.

(ww. 1-4, 7-10)¹

— pisał Morsztyn w wierszu zatytułowanym Chudy pachołek. Wiersz ten, podobnie ją|< te, w których opiewał wiejską Arkadię, trudno przyjąć za osobiste wyznanie i interpreto:¹ wać jako wyraźne źródło biograficzne. Zawarte w nim myśli znajdują jednak potwierdzenie w szeregu poetyckich listów do przyjaciół i znajomych, z którymi pędził wesołej życie czy to podczas lubelskiej diety czy tow Krakowie czv tez w bliżej nie. Określonych; miejscach — a także*w' charakterystyce Hieronima danej przez Bączalskiego.

XŁrono.wesołych kompanów bawiło się głównie przy pełnych dzbanach, ale chybą nie. stroniło i od pióra. Na kartach Summariusza wierszo w odnajdujemy ślady wymiany listów poetyckfch~ między nimi. Można przypuszczać, że Hieronim Morsztyn zetknąć się: mógł nie tylko z bliskimi sobie domorosłymi wierszopisami czy też poetami, których; dorobku bliżej nie znahSw (jak Kostka, Sierakowski), ale i z tymi, którzy pozostawili po. sobie bardziej trwały ślad — swą twórczość, a w niej uwiecznili i jego (na ogół tylkbj z nazwiska). Gdy Orzelski pisał — „mój Morsztyn”^{2 3 4}, prawdopodobnie zaimek ów świad-j czyć miał o ich zażyłości, a przynajmniej o znajomości, co jest bardzo możliwe wobea przypuszczalnych kontaktów Hieronima z północną Polską, z ziemią bydgoską i dworem! wielkopolskiego magnata Czarnkowskiego (któremu z okazji imienin córki Anny składaj wiersz od jego dworzan)^{4 5}. Może nie bez przyczyny w „Monitorze” z roku 1776 pizedru| kowano fragmenty inakaronicznego utworu Orzelskiego j a ko Makaron Morsz tynowski*⁶-(w którym znalazła się zresztą wzmianka o śmierci poety). Wiersze obu poetów mogłyj znaleźć się w jakimś wspólnym odpisie, a może powód był jeszcze inny. Z kolei Kasper Twardowski w pierwszej z Lekcji Kupidynowych (znanych niestety tylko z odpisów i częściowego przedruku z 1772 r.^{5 6}, gdyż oryginalny druk przepadł po wciągnięciu gój na karty indeksu biskupa Szyszkowskiego) wysoko ocenił poezje erotyczne Morsztyna^ ale chyba i swą znajomość z tym piewcą Wenery. Sama Wenus zachęcać miała twórcę Lekcji Kupidynowych do podążania śladami właśnie Morsztyna i Kochanowskiego:

Pij z mego zdroju, w którym też uczony Zamaczał głośne Kochanowski strony 1 dziś się z niego szczęśliwy wesoło Napija Morstin, a jam mu na czoło Kosztowny wieniec z dawna zgotowała, Jakiegom jeszcze żadnemu nie dała.

(.Lekcje Kupidynowe, Lekcja pierwsza, ww. 29-34)^{4 8}

Nader zaszczytna to pochwała, podkreślająca pierwszeństwo Morsztyna jako piewcy miłości. Nie zapomina się o nim i przy innych okazjach, gdy wymienia się najwybitniejszych polskich pisarzy. Znalazło się dla niego miejsce iw Nagrobku Ótwinowskiego⁴⁹ (piorą jego'wielkiego krewnego, Jana Andrzeja Morsztyna), i w Setniku Starowolskiego (co prawda zawędrował tam tylko jako autor Światowej rozkoszy*⁰). Ale przede wszystkim był czytany i przepisywany, jak świadczą o tym liczne odpisy jego wierszy w sylwach szlacheckich i osobnych zbiorach, a także ich przedruki odnajdowane czasem w miejscach dość niespodziewanych. Pojawiają się one — i to wcześnie, już w 1613 r., ale i później⁵¹ - w popularnych zbiorach liryki tzw. mieszczańskiej (co skłaniało niektórych badaczy do odmawiania Hieronimowi prawa do ich autorstwa) i przy poematach samego Hieronima (jak Pieśń na nieużytą przy Philomachii z 1689 r. czy cały cykl o marności świata przy Światowej rozkoszy), a także — zupełnie niespodziewanie — w dewo-cyjnym Młotku na drelowanie serca ludzkiego (pióra prawdopodobnie Pawła Mirowskiego), gdzie znalazł się jako kurant czterowiersz o śmierci („Breła ziemi mój zamek”). Popularność Hieronima, a przynajmniej pamięć o nim, o jego nazwisku minęła jednak dość szybko, w świadomości literackiej epoki trwał raczej jako autor pewnych tylko dziel, głównie romanii. Wznawiano bowiem kilkakrotnie Philomachię (aż do 1705 r.), Historyję barzo ucieszną. wielokrotnie zzśAntypasty — ale przecież te dwa ostatnie tytuły nie trafiały do rąk czytelników z jego nazwiskiem. Zastanawiać jednak może, że te trzy dzieła dotarły do szerszych kręgów prawie w tym samym czasie (najwcześniej Histo-ryja - w 1642 r.). Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy było to w kilkadziesiąt lat po śmierci Hieronima, ustalonej — na podstawie wzmianki w makaronie Orzelskiego (z datą 1623), gdzie Morsztyn wspomniany jest jako niedawno zmarły — na rok 1623 lub nieco wcześniej^{7 8}'². Wydaje się zresztą, że może trzeba będzie jeszcze trochę przesunąć datę śmierci Hieronima — na rok 1622 lub nawet wcześniej. W 1622 r. ukazała się bowiem w Poznaniu u Rossowskiego Światowa rozkosz dedykowana przez typografa doktorowa medycyny Łukaszowi Kolińskiemu. Z edycji tej nazwisko Morsztyna zniknęło zupełnie, drukarz ofiarował ją swemu dooroczyńcy jako swoją. Przypuszczać można, że nie miałby tej śmiałości za życia autora. Jednak w dwa lata później, w 1624 r., ukazała się znów Światowa rozkosz - „z poprawą” i przedrukiem oryginalnej dedykacji Hieronima dla Zie-nowicza.

Nie tylko daty śmierci Hieronima nie umiemy ścifle określić, ale nie wiemy też nic o jego latach.dojrzałyęh^s3. Ostatnie ślady jego życia pochodzą z 1612 i 1614 r. Twórczości zaś - zwłaszcza tej zawartej w Summariuszu wierszów — nie umiemy schronologizo-wać, wyjąwszy te utwory, które znalazły się we Fraszkorytmach. Ale brak któregoś

1

   Poeci polskiego baroku, t. 1, s. 268—9.

2

   Morstinusąue meus wiekum celebrandus in omnem

Quem świeżo zazdrosne nimis rapuere sorores ... cyt. wg: M. Pełczyński Studia macaronica. Stanisław Orzelski na tle poezji makaronicznej, Poz| nań 1960, s. 106-7.

3

   Hieronima Morsztyna Prefatia imieniem sług idworzanów do... Adama Sędziwoja Czarnków, skiego wojewody łęczyckiego, o wykupie Jej Mci Panny córki jego w S. Annę patronkę, rkps Bibie lag. 116.

4

   M. Pełczyński Studia macaronica, s. 93.

5

   W przedruku tym znalazł się ustęp dotyczący Morsztyna; por.: Wiersze zbieranej drużyny z ręko pisma pewnego wybrane. Warszawa 1772, s. 20, w odmiennej nieco postaci, niż znana z odph sów:

Pij z mego zdroju, w którym też uczony Zamaczał głośne Kochanowski strony Z którego także chłysnąwszy wesoło Rym pieje Morsztyn, a ja mu na czoło Kosztowny wieniec dawno zgotowała, '

Jakiegom jeszcze żadnemu nie dała.

6

   Poeci polskiego baroku, t. 1, s. 407—8.

7

⁴⁹    Hieronim (czyli Jarosz) Morsztyn znalazł się tam wśród jedenastu poetów polskich, zaraz po dwóch Kochanowskich, a przed Naborowskim, Simonidesem, Rejem, Smolikiem, Karmanowskim,

8

Orzclskim, Żórawińskim i Grotkowskim. Por. J. A. Morsztyn Nagrobek Otwinowskienm, w: Utwory zebrane, s. 138, ww. 399-401.

⁵⁰    Morsztyn wymieniony jest wśród tych, którzy pisali „dzieła wybitne”, obok Lubomirskiego (Hieronima), Paszkowskiego, Ótwinowskiego, a po Kochanowskim i S. Grochowskim. Por. S Staro-wolski Setnik pisarzów polskich. Przełożył i komentarzem opatrzył Jerzy Starnawski, Kraków 1970, s. 18 7, w życiorysie S. Grochowskiego.

⁵¹    Na przykład Pieśń szósta z Summariusza jest w Kiermaszu wieśniackim z 1613 r., Dobranoc - -w Pieśniach i tańcach zabawom uczciwym gwoli z 1614 r.

⁵²    Por. przyp. 44. Ustalenie daty śmierci Hieronima Morsztyna na tej podstawie, iż rok 1623 widnieje na karcie tytułowej odpisów utworu Orzelskiego, nie jest zupełnie pewne. M. Pełczyński (Studia macarbnica) przyjmuje, iż makaron I, w którym znalazła się wzmianka o niedawno zmarłym Morsztynie, został być może napisany już we Włoszech i później uzupełniony tą wzmianką, w 1623 czy nawet 1624 r., tak jak wprowadzono do ukończonego już utworu wzmiankę o klęsce Kantymira w 1624 r. Zasadne byłoby raczej przyjęcie jako terminus ad quem roku śmierci samego Stanisława Orzelskiego, czyli roku 1626, choć nie można wykluczyć, że słowa o niedawno zmarłym Morsztynie napisane zostały długo przed nie tylko tą datą, ale i przed 1623 r., widniejącym na karcie tytułowej.

⁵³    Doszukiwanie się w wierszach przypisywanych Hieronimowi wiadomości o jego losach, poza tymi, które przekazał w dedykacjach czy w listach przyjacielskich skierowanych do konkretnych osób, jest pochopne i nieuzasadnione. Stąd sądy Dynowskiej o jego małżeństwie, żonie Zofii itp. nie mogą być przyjęte.