43962 leksyka016

18

ZROZUMIEĆ LEKSYKOGRAFIĘ

Jeśli zaś chodzi o pozostałe wymienione pozycje, które są jakby ‘prawdziwymi’ słownikami, to charakterystyczne jest dla nich współwystępowanie podobnych cech: przywoływany słownik terminów literackich pełni rolę jednocześnie słownika tłumaczeniowego. Zaś hasła w słowniku terminologicznym sztuk pięknych są często identyczne z hasłami w dziele zatytułowanym Wielka encyklopedia powszechna PWN, poza tym może ten słownik pełnić rolę słownika synonimów. Z kolei Mały słownik pisarzy... podobny jest do encyklopedii z tego powodu, że zamieszcza nazwy własne, nie wyrazy języka polskiego, jako tytuły owych drobnych tekścików. Pierwszym więc wnioskiem, jaki ostrożnie możemy sformułować na podstawie tej analizy, to ten, że używa się wyrazu słownik dla dzieł, które charakteryzują się pewną dobrze znaną FORMĄ. Można też zaryzykować drugi wniosek: występują kłopoty z określeniem treści dzieła zwanego słownikiem, a w szczególności jakiś typ słownika może mieć cechy występujące w encyklopedii bądź w słowniku innego typu. Nie ma zaś ostrej granicy między różnymi typami słowników.

Termin leksykografia w języka polskim

Przyjrzyjmy się teraz wyrazowi leksykografia, a także leksykograficzny oraz leksykograf. Przyjmiemy, że wyrazy te, odnoszące się kolejno do czynności, cechy i wykonawcy czynności, ogólnie mają ten sam rdzeń znaczeniowy. Będziemy traktować wyraz leksykografia jako wyraz nadrzędny, od którego pochodne są pozostałe wyrazy. Wyraz leksykografia, z małymi wyjątkami, występuje raczej w publikacjach specjalistycznych, stąd zwrócimy się do nich. A oto typowe przykłady książek, które w tytule zawierają wyraz leksykografia:

Słownik wileński na tle dziejów leksykografii polskiej (Walczak 1991)

Z zagadnień leksykografii encyklopedycznej    (Mielczarek 1972)

W publikacji Książka od A do Z_} czyli o encyklopediach i encyklopedystach (Olkiewicz 1988) w tytułach rozdziałów znajdujemy zaś wyraz encyklopedysta używany na równi z wyrazem leksykograf.

Ponieważ wyraz leksykografia (jak i jego pochodne) jest rzadki, przyjrzyjmy się, jak się go używa w tekstach języka polskiego. W tym celu przeszukałem dostępny mi korpus języka polskiego, zawierający ok. 50 milionów wyrazów tekstowych¹. W większości zawierają one teksty prasowe. Poniżej podaję konteksty wyrazów, wywodzących się z wyrazu leksykografia.

1    .. .w słowniku znajdziemy sporo nazwisk cudzoziemców, a książkę dopełnia leksykograficzny przegląd najsławniejszych arian. (Rzeczpospolita)

2    Każdy, choć trochę obeznany z językoznawstwem i leksykografią, wie, że w obecnym kształcie słownika jest to niemożliwe. (Gazeta Wyborcza)

3    ...skończył się model tworzenia słowników czy encyklopedii, według którego w państwowym wydawnictwie zasiadało kilku leksykografów i parało się tą pracą do emerytury. (Rzeczpospolita)

4    Sam termin dziennikarstwo w polskiej leksykografii pojawił się już przed półtora wiekiem u Orgelbranda. (Gazeta Bałtycka)

5    ...odbędzie się spotkanie z 91-letnim autorem, najwybitniejszym polskim leksykografem. (Rzeczpospolita)

6    Nie mówię tu nic o powszechnym schodzeniu nazewnictwa całej owej sfery na poziom leksykograficznyeh wulgaryzmów. (Stanisław Lem, Odra)

7    ...wystarczyłby jeden recenzent leksykograf, który używszy paru zwrotów z dzieła, doradziłby najlepsze dlań zastosowanie. (Gazeta Wyborcza)

8    Słownik liczy jednak ponad 500 stron... Z leksykograficznyeh dzieł Władysława Kopalińskiego to najnowsze jest chyba najbardziej osobiste. (Rzeczpospolita)

9    ...w ciągu roku trzynastoosobowy zespół leksykograficzny opracuje cztery tomy - w takich warunkach pracownicy Uniwersytetu ... przygotowują dla wydawnictwa ... „...słownik współczesnego języka polskiego”. (Rzeczpospolita)

Uderzające jest, że wyraz leksykografia (i pochodne od niego) jest faktycznie rzadki². Znamienne jest także, że zwykle występuje w kontekście wyrazu

1

   Współcześnie korpus określa się jako zbiór tekstów, zapisanych w komputerze. Zwykle za korpus uważa się teksty, zebrane specjalnie do celów dokumentacji języka. Wyraz tekstowy to ciąg znaków od spacji do spacji lub pomiędzy spacjami a znakami przestankowymi, którego nie rozdziela spacja lub odpowiedni znak przestankowy.

2

   Od razu muszę podkreślić, że częstość wyrazu zależy od tekstów składających się na korpus. Inny korpus, jakim dysponuję, zawiera cztery książki poświęcone leksykografii, wyraz leksykografia jest w nim bardzo częsty. Jednak zależało mi, aby przeanalizować teksty ogólne, z którymi stykać się może każdy Polak, a które, można mniemać, pomogą uchwycić rozumienie tego wyrazu wśród wykształconych użytkowników języka polskiego.