45469 IMG 75 (4)

pojedynczy schemat interpretacyjny nie wykonuje funkcji religijnej. To raczej światopogląd jak© całość jako jednolita matryca znaczeniowa, dostarcza historycznego kontekstu, wewnątrz którego organizmy ludzkie tworzą tożsamość, by następnie franrp.n<jpntnwiuLnal»nM>rntnr>Tr/ną

Wydaje się zatem słuszne wyraźnie odwołać się do definicji światopoglądu jako społecznej formy religii i stwierdzić, że jest on zarówno elementarny jak i nieokreślony. Być może nie trzeba wskazywać, że ta nieokreślona cecha światopoglądu, traktowanego jako społeczna forma religii, jest związana z inną. uprzednio już wspomnianą, okolicznością. Światopogląd jest uniweralny w społeczności ludzkiej, i nie ma specjalnej bądź ^odrębnej podbu wy instytucjonalnej. Pozostaje raczej w dialektycznym związku ze strukturą spOteczrrąjaku całością. Chociaż z pewnością należało ustanowić funkcję religijną i społeczną „obiektywność” światopoglądu, socjologiczna teoria religii, zainteresowana specyficznymi formami religii w społeczeństwie, nie może spocząć na laurach. Dlatego też musimy zacząć pytać o to, jakie dodatkowe i dokładnie określone formy może przyjądreligia w społeczeństwie oraz iak takie formy mają być wyprowadzone z podstawowej i nieokreślonej obiektywizacji religii w światopoglądzie.

Chociaż właśnie stwierdziliśmy, że światopogląd jako całość spełnia funkcję religijną oraz, że żaden pojedynczy element światopoglądu nie może być uznany za religijny, musimy to stwierdzenie zmodyfikować. Możria~i wyodrębnić w światopoglądzie dziedzinę znaczenia, która zasługuje na miano religijnej. Dziedzina ta składa się z'symboli, które reprezentują zasadniczą „strukturalną” cechę światopoglądu jako całości, mianowicie jego wewnętrzną hierarchię ważności. Fakiem jest, że dziedzina ta oznacza funkcję. religijną światopoglądu jako całości i dzięki temu może być nazwana religijną.

'Typizację, schematy interpretacyjne i modele zachowania zawarte w światopoglądzie nie są abstrakcy jnymi i wyizolowanymi jednostkami znaczenia. Są ułożone w hierarchię ważności. Z formalnego punktu widzenia, taki hierarchiczny układ znaczeniowy jest podstawową „strukturalną” cechą światopoglądu. Konkretny układ elementów w historycznym światopoglądzie jest jednak charakterystyką odróżniającą go empirycznie od innych historycznych światopoglądów. Niezwykłe bogactwo przemian znaczeniowych oraz

historyczna różnorodność hierarchii ważności wyklucza szczegółową analizę. Będziemy musieli się ograniczyć do formalnego zarysu rozumowania, ilustrując je raczej niż systematycznie dokumentując przy pomocy przypadkowo wybranych przykładów.

Najniższy poziom światopoglądu zawiera typizacje konkretnych przed-miotów■ i wydarzeń z życia codziennegojdrzewa, kamienie, psy, chodzenie, bieganie, jedzenie, zieleń, spacer itp.). Typizacje te są stosowane rutynowo. w spokojnej atmosferze i w trakcie bezproblemowych doświadczeń. Chociaż pomagają one w formułowaniu takich doświadczeń, nie dodają do nich niczego istotnego..Schematy interpretacyjne i normy zachowań na następnym, wyższym poziomie są oparte na typizacjach poziomu pierwszego, ale dodatkowo zawierają istotne elementy pragmatycznej i „moralnej” oceny (jak, na przykład: kukurydza nie rośnie tam, gdzie aloes; wieprzowina jest gorszym mięsem; nie powinno być małżeństw między kuzynami; dajemy kwiaty pani domu, gdy proszą nas na kolację). Takie schematy i normy są również stosowane w traktowanych jako oczywiste procesach orientacji w, życiu codziennym, ale uzyskują pewne znaczenie, które wykracza ._TPoza” doświad-czeniejednostki. oraz są zdolne funkcjonować jako ,-,motywy”.Temu poziomowi są podporządkowane bardziej ogólne schematy interpretacyjne i modele zachowania, które odnotowują moralnie istotny tok myślenia i zachowania na tle problematycznych alternatyw (takich jak: kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje; prawdziwy Żołnierz nie krzywi się z bólu; prawdziwa dama nie pali w miejscach publicznych). Stosowanie tvrh modeli i schematów interpretacyjnych w konkretnych przypadkach zależy od elementu refleksji, nawet najmniejszego, i z zasady towarzyszy im subiektywne uświadomienie ich moralnego znaczenia. Schematy te i modele są ściśle powiązane z ocenami i przepisami formułowanymi pod postacią wszechogarniających kategorii biograficznych (takich jak: Zył i umarł jako męZczyzna). Są one z kolei związane z.nadr^dnyin_gpziomąmi interpretacyjnym, odnoszącym-się-do społecznych i historycznych całości (takich jak: sprawiedliwy porządek społeczny czy rodzina bobrów), które roszczą sobie prawo do oceny zachowania i jednostki.

Stąd też, przechodząc od niższych poziomów znaczeniowych w światopoglądzie do wyższych, daje się zauważyć spadek powszechnej znanej

93