45550 Nartowska Różnice indywidualne0007

w jednym zakresie umożliwia postęp i osiągnięcie wyższego poziomu w obrębie pozostałych sfer. Dla podkreślenia tych wzajemnych związków i zależności używamy określenia — rozwój psychoruchowy.

Tempo i rytm rozwoju dziecka uwarunkowane są czynnikami o charakterze biologicznym i środowiskowym. Wśród czynników biologicznych za najistotniejsze należy uznać przekazane drogą genetyczną lub wrodzone właściwości organizmu, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego, materialnego podłoża wyższych czynności psychicznych. Wśród czynników środowiskowych na plan pierwszy wysuwają się oddziaływania kręgów społecznych, w których dziecko wychowuje się: rodziny, przedszkola, rówieśników.

Mechanizmy 'działania czynników obu grup wykazują ścisłą współzależność. W miarę wzrastania i dojrzewania doskonali się funkcjonowanie organizmu; ha przykład wzrasta ostrość wzroku i słuchu, rośnie siła mięśni itp., co umożliwia w dalszych etapach rozwoju wykonywanie coraz bardziej złożonych czynności. Ten proces dojrzewania nie mógłby nastąpić, gdyby nie zaistniała stymulacja zewnętrzna — w naszym przykładzie w postaci przedmiotów bądź ludzi znajdujących się w źasięgu wzroku, w formie dźwięków docierających do dziecka lub przestrzeni, w której może się swobodnie poruszać. Stwarzając dziecku odpowiednie warunki, umożliwiamy mu Wykorzystanie wrodzonego mechanizmu, jakim jest własna aktywność, będąca cechą każdego żywego organizmu, a przejawiająca się w postaci ukierunkowanej reakcji na bodźce zewnętrzne. Jest to mechanizm wprawdzie pochodzenia biologicznego uzależniony od wro-

dzoriych cech układu nerwowego (genotypu), lecz jednocześnie podatny na wpływy czynników zewnętrznych. Własna .aktywność dziecka może ulec zahamowaniu lub nadmiernemu wzmożeniu pod wpływem oddziaływań środowiska wychowującego. Ujawnia się ona zarówno w sferze ruchowej, poznawczej, jak i emocjonalnej, umożliwia dziecku wykorzystanie oraz modyfikowanie bodźców zewnętrznych jako stymulatorów działania, a więc i rozwoju. Dzięki własnej aktywności dziecko staje się uczestnikiem zdarzeń, aktywnym współtwórcą swego otoczenia a nie-tylko biernym odbiorcą bodźców. Mechanizmem rozwojowym ściśle związanym z własną aktywnością dziecka jest naśladownictwo. W okresie niemowlęcym ma ono charakter samonaśladownictwa, co szczególnie wyraźnie można obserwować, gdy gruchanie przekształca się w gaworzenie. Pod koniec tego okresu pojawia się naśladowanie ruchów; gestów a później słów, wreszcie złożonych czynności i zachowań dorosłych; często cechy, które upodabniają dziecko do rodziców, są właśnie wynikiem nieświadomego naśladownictwa.

Obydwa wyżej wymienione mechanizmy rozwoju: własna aktywność i naśladownictwo — są szeroko wykorzystane, chociaż nie zawsze w sposób świadomy, W procesie wychowania i nauczania, będąc ważnym czynnikiem i mechanizmem rozwoju. Dorosły, oddziałując na dziecko w sposób zaplanowany lub nawet przypadkowy, pobudza lub hamuje oraz ukierunkowuje jego aktywność dla uzyskania optymalnych warunków wykonania zadania lub utrwalenia pożądanych sposobów zachowania się. Ponadto dostarcza dziecku wzorców bezpośrednich lub pośrednich do naśladowania bądź w postaci zadeńionstrowania

17

2 — Różnice indywidualne...