45798 P1180387

210 Barbara Wiqc«k

i kulturowa kontynuację osadnictwa juszkowskiego wraz z trzema dalszymi stanowiskami poznanymi niestety w nikłym stopniu z uwagi na stan zniszczenia. Nie można także pominąć osady produkcyjnej w Luzinie, gm. Luzino, choć położonej w zupełnie innym rejonie Pomorza Wschodniego, bo na skraju Wysoczyzny Kaszubskiej, nad rzeką Bolszew-ką. gdzie odkryto unikatową w skali kraju, fragmentarycznie zachowaną dłubankę wraz z zespołem obiektów związanych z obróbką łodzi^{1 2}.

Cenne wyniki prac badawczych prowadzonych na zespole osadniczym juszkowsko-pruszczańskim wymagają chociaż krótkiego omówienia. Do najwartościowszych odkryć dokumentujących rolniczo-hodowlany charakter gospodarki na lewym brzegu Wisły należy niewątpliwie jama ze zbożem, na które składają się ziarna jęczmienia i dwóch gatunków pszenicy oraz zespół narzędzi związanych z rolnictwem i przetwórstwem zbożowym, takich jak żelazny sierp, żarna nieckowa te i rozcieracze ‘ oraz drewniane radło odkryte w Lisiej Jamie, gm. Chmielno, na ziemi kartuskiej². Znaleziska te ukazują technikę uprawy ziemi, gatunki uprawianych zbóz i sposób ich magazynowania. Duża ilość kości zwierzęcych z J uszkowa z liczebną przewagą zwierząt udomowionych, reprezentowanych przez owce, kozy, krowy, psy, świnie i konie², świadczy o minimalnej roli myślistwa w gospodarce tego mikroregionu.

Specyfiką osadnictwa nad dolnym biegiem Raduni jest nie tylko rol-niczo-b od owiana gospodarka, a przede wszystkim wysoki poziom wytwórczości związany głównie z odlewnictwem brązu. W J uszko wie odkryto ponad 600 ułamków form niszczejących służących do odlewania ozdób : broni, sugerujących ukształtowanie w tym rejonie prężnego ośrodka wytwórczego z wyodrębnionymi, wyspecjalizowanymi pracowniami, produkującymi na zbyt w szerokim zakresie wyroby z brązu, a w nieco późniejszym okresie i przedmioty żelazne, o czym świadczy żużel żelazny z osady w Pruszczu Gdańskim. O zorganizowanej wytwórczości przejawiającej się i w innych dziedzinach mówi skład bursztynu znaleziony w jamie gospodarczej w Pruszczu Gdańskim, a w

mniejszym zakresie — najstarszy na Pomorzu Wschodnim wapiennik pochodzący z tejże osady.

Nie można pominąć także nie rozpracowanego na razie zagadnienia związanego z osadniczą ceramiką, która w zespole juszkowsko-pruszczańskim stanowi przeważający materiał ruchomy. Prześledzenie różnorodnych form ceramiki gospodarczej, kuchennej i stołowej, odznaczającej sią często wysokimi walorami technicznymi i zdobniczymi, w okresie od schyłku epoki brązu po środkowy okres lateński, wniesie z pewnością wiele nowych elementów dotyczących zarówno datowania tychże wyrobów, jak i przynależności kulturowej.

Różnorodność form gospodarczych na (mawianych osadach utrzymujących się na wyrównanym poziomie zarówno na początku wczesnej epoki żelaza, jak i u schyłku tego okresu związana była niewątpliwie z dogodnym położeniem geograficznym przy wiślanym szlaku handlowym oraz dostępem do złóż bursztynowych sprzyjającym rozwojowi handlu i bogaceniu się miejscowej ludności. Stan ten potwierdzają cmentarzyska kultury wschódniopomorskiej grupujące się wzdłuż Ra-duni, zasobne w metalowe ozdoby, paciorki bursztynowe i importy w postaci paciorków szklanych i muszelek Kauri, stanowiących ekwiwalent za cenny bursztyn.

Bursztynnictwo. Problemy związane z bursztynnictwem na Pomorzu Wschodnim we wczesnej epoce żelaza znalazły odbicie w wielu poważnych opracowaniach naukowych. W literaturze przedmiotu ukazano między innymi znaczenie bursztynu jako ważnego surowca eksportowego łączącego ziemie nad południowym brzegiem Bałtyku z krajami ościennymi i południem Europy — zwłaszcza z ośrodkiem italsko-etrus-kim, przebieg regionalnych i dalekosiężnych szlaków bursztynowych, wpływ kontaktów handlowych nawiązywanych dzięki temu atrakcyjnemu surowcowi na rozwój wytwórczości i wzrost siły nabywczej miejscowej ludności.

Naniesienie aktualnie na mapę Pomorza Gdańskiego przez L. J. Lukę aż 102 stanowisk z wyrobami bursztynowymi⁷ daje wymowny pogląd o rozmiarach bursztynnictwa uprawianego przez mieszkańców tego terytorium. Podana liczba stanowisk, choć niewątpliwie znaczna — w przeważającej mierze typu grobowego — nie przedstawia w pełni faktycznego stanu rozmieszczenia i rozpowszechnienia jantarowych wyrobów. W obrzędach pogrzebowych kultury wschodniopomorskiej wiele burszty-

»'Ł. J. Łuka, Uwagi o niektórych kontaktach Pomorza Wschodniego z basenem Morza Śródziemnego we wczesnej epoce żelaza. Archeologia Polski, t. 8: 1983, s. 284, gdzie zamieszczono 70 stanowisk z wyrobami bursztynowymi — obecnie Ilość stanowisk wzrosła do zacytowanej cyfry.

1

•B. Więcek. Odkrycie dłubanki z wczesnej epoki żelaza na stanowisku produkcyjnym w Luzinie, pow. Wejherowo, Pomorania Antigua, t. 5: 1973, s, 233—274.

•J. T. Podgórski, Odkrycie jamy ze zbożem na stanowisku 3 w J uszko tnie, gm Pruszcz Gd., PoHStnataóa Antigua, L 8: 1979, s. 133—139.

2

L J. Łuka, Problematyka badań archeologicznych nad dziejami Pomorza

Gdańskiego w starożytności w trzydziestoleciu PRL, Rocznik Gdański, t. 34_33.

s. 148

•M. Sobociński, Materiał kostny zwierzęcy z okresu kultury wschodnio-pomorskiej w wykopaliskach z J uszko wa, pow. Gdańsk, Pomorania Antiqua, t. 4: 1973. s. 235 n.