45826 SA400120

floty wojennej, rozporządzając przy tym dość znacznym funduszem.

Utworzenie Komisji Morskiej, która stała się rodzajem admiralicji, doprowadziło do znacznego ożywienia działalności floty polskiej i uporządkowania jej spraw. Okręty miały odtąd lepsze wyposażenie i uzbrojenie, kapitanowie zaś otrzymywali dokładne instrukcje w sprawie działań, a po ich zakończeniu musieli zdawać z nich sprawę Komisji, która dbała również o dyscyplinę wśród marynarzy, karząc za wszelkie wykroczenia i nadużycia.

Ukoronowaniem działalności Zygmunta Augusta w sprawach morskich była podjęta przez niego decyzja budowy własnych okrętów w stoczni elbląskiej.

Budowa nowych okrętów w latach 1570—1572

Na wiosnę 1570 r. król powierzył Komisji Morskiej budowę pierwszego okrętu, galeony, sprowadzając równocześnie dwóch fachowców z Wenecji. Prace, których dokładne sprawozdanie finansowe zachowało się do dziś, rozpoczęto w pierwszych dniach maja 1570 r., a 15 czerwca 1571 r. kadłub galeony wodowano, po czym przystąpiono do zakładania masztów i prac wykończeniowych, które trwały jeszcze rok.

Galeona polska była nowoczesnym okrętem średniej wielkości o dwóch masztach. Zasadnicza jego konstrukcja, a więc stępka, sztaby przednia i tylna oraz wręgi zbudowane były zapewne z drewna dębowego, poszycia zaś z sosny i klonu. Uzbrojenie okrętu stanowiło prawdopodobnie około 30 dział, a załoga liczyła około 50 ludzi. Na dziobie okrętu znajdowała

się rzeźbiona głowa smoka. Można stąd przypuszczać, że nosił on nazwę „Smok”.

Wraz ze śmiercią Zygmunta Augusta w 1572 r. ustała działalność Komisji Morskiej, a wkrótce i utworzona przez niego flota przestała istnieć. Niemniej jednak sama jej organizacja oraz utworzenie i działalność Komisji Morskiej stanowią duże osiągnięcie w dziejach polskiej marynarki wojennej.

5. SZTUKA WOJENNA I POCZĄTKI PIŚMIENNICTWA WOJSKOWEGO

Postępy taktyki

W omawianym okresie znaczne postępy poczyniła polska sztuka wojenna. Nowością była przede wszystkim taktyka walki w oparciu o warowny tabor. Zastosowanie jej pojawia się już w czasie wojny trzynastoletniej, np. w bitwie pod Swiecinem. Zasadniczą rolę odegrał tabor w bitwie pod Obertynem, podczas której hetman Tarnowski, wobec ogromnej przewagi liczebnej przeciwnika, wykorzystał tabor w pierwszej, obronnej fazie bitwy, ażeby następnie w drugiej, zaczepnej fazie wyprowadzić z niego swe siły i rozbić częściami wojsko nieprzyjacielskie.

Specjalnej taktyki wymagała walka z Tatarami. Był to przeciwnik szybki, rozporządzający wyłącznie jazdą. Wojska polskie i litewskie wkrótce zapoznały się ze sposobami wojowania Tatarów i znalazły, jak widzieliśmy na przykładach bitew pod Kłeckiem i Łopusznem, najskuteczniejsze w danych warunkach sposoby walki z nimi. Dawały one w efekcie rozbicie sił

STARE URZĄDZENIA POLSKIE

<D

j§

73

o-

<o

Stracenica

HUF WALNY

Stracenica

94