45858 img981

SŁOWNICTWO ZAWODOWE. W takiej formule nie można zamknąć socjolektu czy „gwary”. Każdej określonej profesji odpowiada dzisiaj wewnętrzny podział na: 1) profesję „unaukowioną”, „oficjalną”, por. np. książki z zakresu kuchni, szewstwa, naprawy samochodów itd. i 2) profesję praktyczną, potoczną, ze słownictwem używanym na co dzień.

W obrębie socjolektów można wyróżnić:

1)    socjolekty dużych i znaczących grup społecznych, tworzących duże skupiska na określonym terytorium, np. socjolekt górniczy, włókniarzy łódzkich, język chłopów itp. W grę mogą wchodzić różne cechy gwarowe, regionalne, odbiegające od norm standardowej polszczyzny ogólnej, liczne warianty, w tym też nie akceptowane przez normy, pewne osobliwości składniowe, frazeologiczne, leksykalne, morfologiczne i fonetyczne, a także — na poziomie tekstu — charakterystyczne sposoby budowy dłuższych wypowiedzi. W grę wchodzą także różne formy ekspresji, przenikające wszystkie poziomy językowe tekstu i występujące w pewnym nasileniu. Repertuar środków może być dosyć ubogi, ograniczony (por. Bernsteinowską koncepcję kodu ograniczonego)¹ na poziomie leksykalnym i składniowym;

2)    socjolekty środowiskowe grup nieformalnych, idzie o języki tajne lub półtajne środowisk przestępczych (język złodziei, cinkciarzy, gi-towców itp.); charakterystyczną cechą obecnych socjolektów przestępczych jest ich zmienność, zmieszanie się różnych odmianek, co wiąże się ze zmianą sytuacji i modelu przestępcy. Charakterystyczną i najpełniejszą postacią języka przestępców jest.fgrypserą¹, >dmiana w pełni tajna i względnie ujednolicona, którą posługują 'się j rzestępcy doświadczeni, tzw. git ludzie. Działają tu silne normy uzusoire: złamanie obowiązujących sposobów zwracania się i nazywania danych desygnatów pociąga za sobą ostre sankcje, więźniowie nie znający grypsery są szykanowani². S. Grabias traktuje gwarę złodziejską (stanowi ona już relikt przeszłości) jako gwarę zawodową, tymczasem współczesna grypsera jest na wskroś ekspresywna, przy czym idzie tu głównie o rodzaj ekspresji negatywnej, por. np. serię synonimów nazywających milicjantów: blacharz, blaszak, chadrak, dreptak, dzięcioł, menciarz, menta, niebieski pająk, pies, pierwotniak, kanar, albo rozbudowane serie z zakresu słownictwa erotycznego, por. np. nazwy piersi kobiecych: bufory, baniaki,

97

1

   B. Bernstein: Class, Codes and Control. Theoretical Studies Towards a Sociology oj Language. Primary Socialization. „Language and Education” [London] nr 4; tenże: A Critiąue oj the Concept oj Compensatory Education: W: D. Rubinstein, C. Stoneman: Education jor Democracy. Harmondsworth 1970, England; tenże: A Sociolinguistic Approach to Social Learning. W: J. Gould: Social Science Surrey. Harmondsworth, Penguin 1965.

2

   Por. na ten temat: K. Stępniak: Słowo i magia w świecie przestępczym. „Poradnik Językowy” 1974, s. 296—300.

t Typologia odmian językowych