45882 SAM62 (2)

Glflww kierunki. fakty: kadzie, wydarzania

cxyty Stany Zjednoczone. Byt to zatem koniec dotychczasowej antypolskiej solidarności zaborców i zarazem początek całej serii niezwykle sprzyjających dla sprawy polskiej okoliczności i wydarzeń. Zaborcy nie tylko zaczęli ze sobą walczyć, ale wojna, która się zaczęta, okazała się wojną długotrwałą, niezwykle wyniszczającą uczestników, wyczerpującą ich zapasy, a w efekcie coraz bardziej osłabiającą zaborców. Co więcej, zaborcy już w 1914 r. podjęli próby pozyskania Polaków różnymi deklaracjami i obietnicami ustępstw, a w 1916 r. Berlin i Wiedeń proklamowały chęć utworzenia na ziemiach polskich samodzielnego państwa polskiego - konstytucyjnej monarchii dziedzicznej z własną armią (tzw. akt 5 nrarfa. manifest dwóch cesarzy - Wilhelma D i Franciszka Józefa). Akt 5 listopada miał przełomowe znaczenie; jeszcze w tym samym roku car Mikołaj O ogłosił, że jednym z rosyjskich celów wojennych jest „utworzenie wolnej Polski z wszystkich trzech jej rozdzielonych terytoriów**. Na zajętych przez Niemców i Austriaków terenach utworzono pierwsze instytucje państwa polskiego: Tymczasową Radę Stanu (zalążek parlamentu); a najwyższą władzą państwową w Królestwie została trzyosobowa Rada Regencyjna. W miejsce Tymczasowej Rady Stanu utworzono później Radę Stanu. Powstał też polski rząd. uzależniony jednak od Niemiec i Austrii.

Od początku wojny polscy działacze polityczni przejawiali swą aktywność wśród zwalczających się stron. Jedni, jak Piłsudski i Władysław Sikorski, zaangażowali się na rzecz sprawy polskiej po stronie państw centralnych (w Austrii, później także w Niemczech); inni, związana z Romanem Dmowskim, działali nąjpierw w Rosji, a po wybuchu rewolucji rosyjskiej również na Zachodzie. Aktywne działania, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, podjął Ignacy Jan Paderewski, niezwykle wówczas popularny światowej sławy pianista.

tancy Jan Paderewski (ur. ts listopada 1860 r. w Kuryłówce na Podolu. zm. 29 CMfWCS 1941 r. w Nowym Jorku) — planista, kompozytor, poetyk. premier Polski, działacz niepodległościowy. Fo wybuchu 1 wojny światowej zaczai prowadzić szeroko zakrojona działalność na rzou niepodległości Polski. Ftomocna okazała się Jego

ntnwytti artystyczna popularność na Zachodzi*. Zbierał mJn. fundusze na pomoc ofiarom wojny i byt jednym ze eifółzddy-cieli komitetów pomocy Polakom w Paryżu i Londynie. W 1915 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował działalność. Udało mu się zbliżyć do kręgów administracji amerykańskie), którym w styczniu 1917 r. przedłożył memoriał na temat Polski. Przyczynił się tym samym do umieszczenia kwestii niepodległości Polski w jednym 114 słynnych punktów Wilsona. Po powrocie W-sudskiego do kraju I powierzeniu przez niego mKji formowania rzędu Jędrzejowi Moraczewskiemu Paderewski wyrusza do Polski. Dnia 25 grudnia 1918 r. przybywa do Gdańska, skąd udaje się do Poznania. Mieszkańcy zgotowali Paderewskiemu entuzjastyczne przywitanie, a jego przybycie stało się impulsem do wybuchu, zakończonego sukcesem, powstania wielkopolskiego, totatyk pod-jął się roli mediatora pomiędzy obozami Piłsudskiego i Dmowskiego. a 16 stycznia 1919 r. objął urząd premiera, pełniąc jednocześnie funkcję ministra spraw zagranicznych. Wraz z Romanem Dmowskim reprezentował Polskę na konferencji w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego, kończącego I wojnę światową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. był wysłannikiem rządu polskiego do Ugl Narodów.

W styczniu 1917 r. amerykański prezydent Woodrow Wilson w orędziu do Senatu ogłosił, że „powinna powstać zjednoczona, niezawisła i autonomiczna Polska”. Rok później Wilson sformułował słynne 14 punktów - główne cele wojenne. Punkt 13 był poświęcony Polsce: „Powinno być utworzone niepodległe państwo polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez bezspornie polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza, a jego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna winny być zagwarantowane układem międzynarodowym".

Wielką szansę na odzyskanie niepodległości Polski stworzy! wybuch rewolucji w Rosji w 1917 r., i to nawet nie lutowej (wybuchła 3 marca 1917 r., a wg obowiązującego wtedy w Rosji kalendarza juliańskiego 18 lutego 1917 r.), a październikowej (w nocy z 6 na 7 listopada 1917 r., wg kalendarza juliańskiego był to 24 i 25 października). W wyniku tej pierwszej rosyjskiej rewolucji nastąpiło wprawdzie oba-

15 ■