46830 Kompendium Wiedzy geografii97

Przygotowanie wojny, jej prowadzenie i zakończenie (przez kapitulację, rozcjm, pokój) to proces wyjątkowo skomplikowany, w który- są włączone prawie wszystkie sfery życia społeczno--gospodarczo-politycznego państwa. Wojna niszczy życie ludzkie, kaleczy oraz zmienia losy tych, którzy ją przeżyli. Poza aspektami materialnymi, technologicznymi i humanitarnymi wojna ma znaczenie polityczne oraz społeczne. Dzieli bądź jednoczy narody walczące, wyzwala uczucia patriotyczne, staje się źródłem symboli, mitów i pamięci historycznej. Obecne granice większości istniejących państw są wynikiem wojen. Wojny mogą również dzielić narody, doprowadzić do rozbioru państw, do rozdzielenia granicą danego narodu na dwie lub więcej części, a w konsekwencji do powstania nowych grup etnicznych.

Z punktu widzenia sposobu i miejsca prowadzenia działań wojennych rozróżnia się dwa rodzaje wojen:

—    otwarte działania zbrojne prowadzone przez regularne armie państw uczestniczących w wojnie (np. działania prowadzone przez armie niemiecką i polską w 1939 r.);

—    działania partyzanckie (w tym partyzantka miejska, np. prowadzona w Warszawie podczas okupacji niemieckiej); zazwyczaj prowadzone są one na trudno dostępnych terenach, gdzie małe i mobilne grupy mogą stawić czoło i zwyciężyć nawet całe armie (np. porażka Amerykanów w Wietnamie, klęska wojsk radzieckich w Afganistanie). Powiązania partyzantów z miejscową ludnością, obrona jej interesów', tradycji, znajomość języka i miejscowych warunków geograficznych są podstawowymi przyczynami sukcesów w takiej wojnie. Właśnie brak kontaktów z miejscową ludnością, Indianami Ajmara, był jednym z głównych powodów niepowodzenia próby zastosowania kubańskiego modelu wojny partyzanckiej przez Ernesta Che Guevarę w latach sześćdziesiątych w Boliwii.

Wojna domowa jest zwykle prowadzona między obywatelami tego samego państwa, a jej przyczyny mogą być bardzo różne: chęć zdobycia władzy czy uzyskania swobód obywatelskich lub ruchy separatystyczne itp. W czasie jej trwania armia, policja oraz inne państwowe środki przymusu starają się zazwyczaj zachować status quo. Jednak armia (lub jej część) może prowadzić własne działania wewnątrz kraju (np. pucze wojskowe w Pakistanie i Chile, akcje wojskowe w Turcji,

Czeczenii), skierowane przeciwko orientacji politycznej państwa, skorumpowanej władzy, ruchom politycznym i separatystycznym itp. Współczesna historia Afryki dostarcza wielu przykładów wojen domowych, w trakcie których część armii staje po stronic walczących ze sobą grup politycznych oraz plemiennych (np. Ruanda i Burundi, Liberia, Sicnra Leone). Konflikty wewnętrzne są zazwyczaj bardzo tragiczne, ponieważ walczące strony na ogół dysponują nowoczesną bronią, której użycie powoduje ogromne straty w ludziach oraz zasobach materialnych.

Wojna była zawsze podstawowym środkiem walki o podział na strefy wpływów terytorialnych i o ekonomiczne interesy oraz określenie granic państwowych itp. Do dziś wojna nic utraciła swego znaczenia jako radykalny sposób rozwiązywania wewnętrznych oraz międzynarodowych konfliktów.

Proces przygotowania i prowadzenia wojny zakłada stworzenie kompleksu wojertno-przemysłowego, który sam w sobie jest ważnym czynnikiem tworzącym struktury terytorialne.

Zimna wojna

Zimna wojna to według P. Scabury’cgo (1967, s. 10) „stan stosunków między państwami lub systemami społecznymi, charakteryzujący się stałą polityką wzajemnej wrogości, w której jednak nic stosuje się siły militarnej”. Terminem tym określa się okres napięcia między państwami zachodnimi i ZSRR po Ii wojnie światowej od roku 1947 po koniec lat osiemdziesiątych. Formalnie więc nazwa „wojna" nic jest poprawna, bowiem wrogość między dwoma ugrupowaniami ideologiczno-gospo-darczo-mililamymi nic wyraziła się w bezpośrednim konflikcie zbrojnym. Jednak stało się tak głównie z obawy przed skutkami zastosowania broni jądrowej, chemicznej i bakteriologicznej, którą dysponowały zarówno Związek Radziecki, jak i NATO.

Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W. Churchilla z 1946 roku, atakujące imperialną politykę ZSRR, oraz sformułowaną w 1947 roku doktrynę prezydenta USA Truniana zapowiadającą pomoc wojskową i ekonomiczną państwom zagrożonym przez komunizm. Jednak z uwagi na potęgę militarną ZSRR należało znaleźć strategię pozwalającą na osiągnięcie sukcesu bez angażowania się w konflikt zbrojny, który mógł doprowadzić do zagłady współczesnej cywilizacji. Już na początku zimnej wojny idee strefy buforowej i kordonu sanitarnego zostały wykorzystane przez Georgc’a Kcnnana

179