41462 IMG188 (2)

trzy córki króla. Niektóre bajki zawierają obie sytuacje. Jeśli bajka rozpoczyna się od braku, to potrzebne jest wprowadzenie do akcji poszukiwacza, a czasem i wyprawiającego. Sytuacje te mogą się też łączyć. Sytuacja początkowa zawsze wymaga udziału w akcji członków jakiejś rodziny; poszukiwacz i poszukiwany przekształcają się więc z Iwana i królewny w brata i siostrę, synów i matkę itp. W takiej sytuacji występują zarówno poszukiwacz, jak i ofiara przeciwnika. Można zauważyć, że w takich bajkach królewnę wprowadza się ex post: Iwan wyrusza na poszukiwania matki porwanej przez Kościeja i znajduje królewnę, również kiedyś porwaną przez smoka.

Niektóre z wymienionych sytuacji przedstawiane są w sposób epicki. Początkowo w ogóle nie ma poszukiwacza. Rodzi się on zazwyczaj za pomocą cudu. Cudowne narodziny bohatera to bardzo ważny element bajki. Jest to jedna z form pojawienia się bohatera włączana do sytuacji początkowej. Narodzinom zazwyczaj towarzyszy proroctwo dotyczące losu bohatera. Jeszcze przed zawiązaniem akcji występują atrybuty przyszłego bohatera. Opowiada się o jego szybkim dojrzewaniu i przewadze nad braćmi. Czasem odwrotnie — Iwan jest głupi. Nie można zbadać wszystkich atrybutów bohatera. Niektóre wyrażają się w jego postępkach, np. w sporze o pierwszeństwo. Postępki te nie spełniają jednak funkcji toku akcji.

Wspomnijmy jeszcze, że sytuacja początkowa

często daje obraz szczególnej, nieraz podkreślanej pomyślności, wyrażonej czasem w bardzo jaskrawych, barwnych formach. Pomyślność ta służy jako kontrastowe tło dla następującego potem nieszczęścia.

Do tej sytuacji bajka włącza niekiedy zarówno donatora, jak i pomocnika oraz przeciwnika. Szczególnego rozważenia wymagają tylko te sytuacje, które obejmują przeciwnika. Sytuacja początkowa zawsze wymaga obecności członków jednej rodziny, przeciwnik włączony do tej sytuacji zamienia się więc w krewnego bohatera, mimo że pod względem atrybutów wyraźnie odpowiada smokowi, wiedźmie itp. Wiedźma w bajce nr 93 — to typowa żona smoka, ale wraz z przeniesieniem jej do sytuacji początkowej staje się siostrą bohatera.

Należy wspomnieć o sytuacji drugich i w ogóle kolejnych sekwencji. Owe drugie sekwencje również zaczynają się od określonej sytuacji. Jeśli Iwan zdobył narzeczoną i magiczny środek, następnie zaś królewna — czasem już jako żona Iwana — kradnie ów środek magiczny, to mamy sytuację, w której występują: przeciwnik + poszukiwacz + przyszły obiekt poszukiwań. Tak więc przy drugich sekwencjach przeciwnik częściej występuje w sytuacji początkowej. Jedna i ta sama postać może w jednej sekwencji odgrywać jedną rolę, a w drugiej — inną; np. diabeł jest pomocnikiem bohatera w pierwszej sekwencji, ale przeciwnikiem w drugiej. Wszystkie postacie

155