49808 SNB13947

182

Do istotnych i znanych cech tych potrzeb należy m.in. zaliczyć możli ciągłego ich narastania, utrwalania, zanikania i zmian, przy czym mogą one również wartości ujemne, aspołeczne⁴⁹. Jeśli zważyć, że potrzeby podopieczny jako względnie trwałe ich właściwości są podstawowymi składnikami struło/-osobowości, to ich dynamiczność oraz możliwość wpływania na nie (w pewny_ti granicach) nabierają szczególnego znaczenia w procesie opiekuńczo-wychow»». czym. Równocześnie w rozumieniu subiektywnym potrzeby te są doznawane „dochodzą do głosu” w sytuacjach powstałych rozbieżności między dotychczasowym stanem ich zaspokajania (oczekiwaniami i przyzwyczajeniami jednostki; a rzeczywistością®. Wynikają stąd doniosłe konsekwencje dla stymulacji i regulacji określonych potrzeb. Na tych mechanizmach opiera się w dużej mierze sygnalizowana wyżej regulacyjna funkcja opieki, polegająca na powodowaniu przez nią wielorakich skutków w zakresie stanu i struktury potrzeb podopiecznych. W sumie prawidłowości te określają treść i funkcje regulacyjno-wychowawczego oddziaływania na te potrzeby jako normy prakseologicznej w procesie opiekuńczo-wychowawczym. Wynikają stąd dwa ogólne zadania opiekuńczo-wychowawcze:

—    stwarzać podopiecznym warunki, organizować sytuacje, system faktów, a w sumie taką rzeczywistość opiekuńczo-wychowawczą, która wpływałaby na rozbudzanie, rozwijanie i utrwalanie pozytywnych potrzeb oraz hamowanie i wygaszanie potrzeb negatywnych;

—    nie licząc jedynie na przypadkowy, naturalny bieg zdarzeń uświadamiać podopiecznym ich rzeczywiste potrzeby, ich osobisty, zgodny z normami społecznymi interes życiowy, stwarzając również w tym celu sytuacje rozbieżności między ich nastawieniami a rzeczywistością⁵¹.

Chodzi tu przede wszystkim o to, by potrzeby-nastawienia nie były realizowane bezwarunkowo®. Nie wypada więc czekać, aż określony zbieg okoliczności uświadomi dzieciom niezbędność witamin i mikroelementów dla ich organizmu, lecz wcześniej na różne sposoby uświadamiać im to i stymulować właściwy do tego stosunek. Nie trzeba czekać na wypadek, żeby wytworzyła się

⁴⁵ Por. K. Obuthowski. op. ciL, s. 102—104, J. Reykowski. op. ciL, s. 92—100; J. Pieter. Życie ludzi, Wrocław 1966, s. 84—86.

⁵⁰ Por. 1. Reykowski, op. ciL, s. 92—99 oraz W. Szewczuk. Psychologia. L 1, Warszawa 1970. s. 22S—230.

¹ Wprawdzie w codziennym życiu dziecka rozbieżności między jego oczekiwaniami i przyzwyczajeniami a rzeczywistością nie należą do rzadkości, to jednak istnieje stała potizeba ze strony opiekuna-wychowawcy konsekwentnego wywoływania ich przejściowo zawsze wtedy, gdy odstępuje ono w swym zachowaniu od przeciętnej normy na plus i minus. Odstępstwo dodatnie winno z reguły pociągać za sobą rozbieżność w postaci nagrody, a ujemne w postaci kary. bowiem dodatnie przeżywanie zaspokojonej potrzeby jest nagrodą, a ujemne przeżycia niezaspokojenia karą. Mechanizm ton umacnia i uświadamia dziecku jego potrzeby i ukierunkowuje ich zaspokojenie.

⁵¹ Por. i. Reykowski, op. cii., s. 100.

■. B ■

_vu potrzeba bezpiecznego i kulturalnego zachowania się na ulicy, lecz '•'^pwcześniej, m.in. — i ostatecznie — za pomocą nagród i kar. Słuszne

które, dotychczas otrzymywał

efi    jeśli wydawał je niezgodnie z przeznaczeniem, nieracjonalnie,

■    ^zLtdttic. maraocrawczo.

■    ^nelayce opiekuńczo-wychowawczej zasada oddziaływania wychowawcze-H rijzeby odnosi się do szerokiego wachlarza zadań, które wypada uznać za

■    £****' W⁰**-

Ttt tu przykład, w domach dziecka jest wiele takich dzieci, które z różnych idolów nie mają możliwości odzyskania domu rodzinnego. W stosunku do nich

■    jest stopniowa zmiana i kompensacja potrzeb wytworzonych i za-jcsbpnych przez rodzinę, które w warunkach tego układu trudno jest zaspokoić⁵³. .Realizacja tego zadania ma podstawowe znaczenie dla akceptacji nowego środowiska adaptacji i odzyskania równowagi psychicznej oraz wytworzenia dodatniej

I perspektywy.

Przebywa tam wiele dzieci pochodzących z rodzin o niskiej kulturze, zdemontowanych i przestępczych, skąd wyniosły one potrzeby negatywne, których zaspokojenie godzi w ich osobisty i społeczny interes. Konieczne jest hamowanie i wygaszanie tych, upośledzających osobowość, potrzeb i wytwarzanie „ludzkich . Jest to m.in. zadanie decydujące dla przezwyciężenia tzw. trudności aycbowawczych.

Należy również wziąć pod uwagę dzieci zaniedbane, opóźnione w rozwoju,

0    prymitywnych, indywidualnych potrzebach i ubogiej osobowości. Taki stan wymaga wielu różnorodnych zabiegów zmierzających do rozbudzenia, rozwinięcia

1    utrwalenia szeregu nowych, „ludzkich” potrzeb. Ich aktualizacja stanowi podstawowy warunek dalszego wychowawczego oddziaływania, gdyż tego typu dzieci są bardzo mało wrażliwe na główne mechanizmy wychowania: nagrody i kary⁵*.

W różnych sytuacjach wielu podopiecznych przejawia nieznajomość, niedocenianie i lekceważenie szeregu własnych potrzeb, dotyczących m.in. racjonalnego odżywiania, higieny osobistej i najbliższego otoczenia, nauki i pracy dla siebie i stosunków z otoczeniem⁵⁵. Dzieciom tym niezbędne jest stałe uświadamianie tych potrzeb i tworzenie sytuacji sprzyjających ich powstawaniu i utrwalaniu.

⁵¹ Biorąc pod uwagę sytuację tych dzieci warto zacytować tu następujący pogląd J. Reykowskiego. odnoszący się do dzieci odłączonych od rodziców: „Dalsze losy nastawienia [tych dzieci — ZD. J zależą od tego czy w nowych warunkach powstaną zastępcze sposoby jego realizowania, czy serdeczność i ciepło dotnu rodzinnego zostaną zastąpione przez nowe związki. Jeśli tak. to nastąpi powolny zanik dawnych nastawień, utrata więzi z rodziną". J. Reykowski. op. ciL. s. 103.

^M Ibidem, s. 99.    ,    .    .    _ _ ._

,s _{Tafc np} (Wychowankowie bardzo często nie uświadamiają sobie dostatecznej potrzeby witamin.

. , , i,.,., budulcowych" dla organizmu i „nie lubią" pobaw i produktów pod tymi względami ^^y^asKPUjąc je konsumpcją Chleba