49899 ScannedImage 25

314

Starożytny Izrael

„Ukarzę tych, którzy zamieszkują w ziemi egipskiej, jak ukarałem Jerozolimę: mieczem, głodem i zarazą, na skutek czego nikt z reszty Judy, którzy przybyli, by żyć w ziemi egipskiej, nie ujdzie ani nie przeżyje ani nie wróci do ziemi judzkiej, do której pragną powrócić, by tam zamieszkać. Nie powróci nikt, z wyjątkiem niektórych zbiegów” (Jr 44,13-14).

Z drugiej strony Deutero-Izajasz, prorok działający wśród wygnańców w Babilonii, włączył jednak Żydów egipskich do tych, których ujrzał w swej wizji jako powracających na Syjon: „Oto ci przychodzą z daleka, oto tamci z północy i zachodu, a inni z kraju Sinitów” (Iz 49,12).

„Kraj Sinitów” znajdował się na południowej granicy Egiptu, przy pierwszej katarakcie Nilu (obecny Assuan), na co wskazuje biblijne wyrażenie „ziemia Egiptu (...) od Migdol do Sjene, aż do granicy Kusz [Etiopia lub Nubia]” (Ez 29,10). Sjene (Sinim) było położone na granicy południowej, natomiast Migdol na granicy północno-wschodniej. W obu tych miejscowościach znajdowały się obozy wojskowe z wojskiem najemnym i rodzinami żołnierzy. Obecność społeczności żydowskiej w Sjene potwierdzają papirusy z Elefantyny (główna twierdza w Sjene położona na wyspie na Nilu, nazwanej później Elefantyną. Stacjonujące tam oddziały żydowskie nazwały ją Yeb).

W dokumentach z Elefantyny mogą również znajdować się aluzje do obecności Żydów w rejonie Migdol na północno-wschodniej granicy Egiptu. Jeremiasz, jak wiadomo, mówi o Żydach w Migdol i w pobliskim Tachpanches (zwanym później Dafni, współczesne Teł Dafneh), a także w Nof (Memfis) i Patros (Nubia). Według Jeremiasza, Jochanan ben Kareach przyprowadził grupę uciekinierów w pobliże Migdol i Tachpanches po zabójstwie Godoliasza, które zburzyło kruchy porządek polityczny i społeczny (Jr 43,8-13).

Świadectwa archeologiczne diaspory żydowskiej w Egipcie

Prace wykopaliskowe prowadzone na wschód od Kanału Sueskiego pod kierunkiem Eliezera Orena z Ben-Gurion University of the Negev wykazały, że na początku VI w. przed Chr. obszar ten był żyznym, gęsto zaludnionym rejonem, z żeglownym systemem dróg wodnych oraz z kanałami nawadniającymi i osuszającymi. Migdol było nie tylko egipskim ośrodkiem wojskowym, lecz także rejonem rozwijającego się handlu i przemysłu. Importowane wzory ceramiki potwierdzają obecność licznego elementu napływowego, co nie

Papirus z Elefantyny. Po zburzeniu Jerozolimy w 586 przed Chr. na wyspie Elefantyna w górnym biegu Nilu okrzepła wspólnota żydowska. Ten dobrze zachowany papirus -zwinięty kilka razy, obwiązany sznurkiem, zapieczętowany za pomocą bulli i zabezpieczony - został znaleziony w dużym zbiorze listów, umów i innych dokumentów należących do tej wspólnoty. Według papirusów, w VI i V w. przed Chr. na Elefantynie istniała świątynia żydowska zorientowana w kierunku Jerozolimy.

jest zaskakujące, ponieważ Egipcjanie od czasów panowania Psa-metyka I (664-610 przed Chr.) przy obsadzeniu swoich nadgranicznych placówek, jak również przy uzupełnianiu szeregów regularnej armii, opierali się głównie na obcych najemnikach. Nie jest też dziwne, że podana przez Jeremiasza lista obszarów zamieszkiwanych przez Żydów pokrywa się z linią systemu obronnego utworzonego przez Egipcjan - od granicy północno-wschodniej (Migdol) do Nubii (Patros). W wymienionych ośrodkach mieszkali żołnierze żydowscy wraz ze swoimi rodzinami i tu przybywali ich pobratymcy osiedlający się w Egipcie²⁶.

Znaczna liczba informacji dotyczących życia osady żydowskiej na placówce przygranicznej w Sjenie (Yeb) w V w. przed Chr. pochodzi z papirusów z Elefantyny. Papirusy - archiwalne dokumenty w języku aramejskim zawierające kopie korespondencji, memoranda, kontrakty i inne materiały prawnicze - ujrzały światło dzienne pod koniec XIX w. i w ciągu następnych sześćdziesięciu lat (1906-1966) zostały opublikowane przez wielu uczonych. Potem stały się przedmiotem wnikliwych badań, połączonych z korektą błędów popełnionych przez wcześniejszych badaczy, które podjął Bezalel Porten z Uniwersytetu Hebrajskiego²⁷. Dokumenty pochodzą z lat 495-399 przed Chr., tak więc są mniej więcej współczesne

²⁶    Eliezer Oren, Migdol: A New Fortress on the Edge ofthe Eastem Nile Delta, BASOR 256/1984, s. 7-44; tenże, Sinai, w: OEANE, t. 5, s. 41-46.

²⁷    Zob. przyp. 16 oraz: Bezalel Porten, Egyptian Aramaic Texts, w: OEANE, t. 2, s. 234-236.