50040 img024 (31)

wój zasady fonetycznej jednak nie osiągnął tu jeszcze stadium, w którym można wyrażać elementy syntaktyczne wypowiedzi.” Ze względu na to, stwierdza dalej Edgerton, trudno uznać pismo hieroglificzne za system „w pełni rozwinięty” przed IV dynastią (2550 rok p.n.e.), chociaż oczywiście niektóre formy'widoczne na wczesnych zabytkach nie zmieniają się w ciągu całej historii Egiptu. Dowody są wszakże zgoła niezadowalające, dysponujemy bowiem jedynie napisami pochodzącymi z grobowców. Po napisach o tej tematyce nie można się spodziewać, by dały powiązany logicznie materiał. Dotyczy to nawet stel.

Obecnie wszyscy zgadzają się co do tego, że początki I dynastii przypadają w przybliżeniu na rok 2900 p.n.e., trzeba jednak pamiętać, że żaden ze stworzonych dotychczas systemów chronologii Egiptu nie jest bez błędu. Dzisiaj możemy już nie brać pod uwagę systemu wydłużonego, który umiejscawiał początki I dynastii w pierwszej połowie szóstego tysiąclecia p.n.e. (Champollion, Boeckh, Unger, Petrie i inni), wolno nam też pominąć system, który szukał ich w piątym tysiącleciu (Brugsch, Wallis Budge i inni)’. Nawet chronologia skrócona (Lepsius, Bunsen, Lieb-lein i inni, którzy sugerowali pierwszą połowę czwartego tysiąclecia p.n.e.) stopniowo skróciła się jeszcze bardziej. Na przykład Eduard Meyer, który umiejscawiał początki I dynastii około roku 3315 p.n.e., potem przesunął je do około 3197 roku. Data 3000—2900 p.n.e., którą zdaje się dzisiaj przyjmować coraz więcej uczonych (Albright, Scharff, Stier, Wilson, Schott, Stock i inni), byłaby zbieżna z początkami klasycznego okresu Sumerów.

CHRONOLOGIA STAROŻYTNEGO EGIPTU

j    •    L

Uwaga: daty z trzeciego i początków drugiego tysiąclecia p.n.e. mają charakter przybliżony.

2900 p.n.e.	I dynastia.
2000	III dynastia, budowniczowie piramid.
2550	IV dynastia.
2450	V, dynastia.
2300—2200	VI dynastia.
2250	okres przejściowy.
2175—2120	IX dynastia.
2040/30	ponowne zjednoczenie Egiptu.
1991—1780	XII dynastia.
1788	11 okres przejściowy.
1710—1550	okres „hyksoski”.
1570—1310	XVIII dynastia.
1490—1435	Thotmes III.
1406—1370	Amenophis III.
1380—1353	okres amarneński.

Stare Państwo; stolica: Memfis.

)    Średnie Państwo;

J'    stolica: Teby.

1370—1353 Amenophls IV, Echnaton.

Nowe Państwo; różne stolice.

1310—1200 XIX dynastia.

1290—1224 Ramzes II.

1200—1065 XX dynastia.

1198—1165 Ramzes III.

1065—935    XXI dynastia z Tanis.

935—735    XXII dynastia.

712    podbój etiopski.

671—656    podbój asyryjski.

063—609    Psametyk I, XXVI dynastia.

656    Psametyk I wyzwala Egipt.

609—594    Necho II.

569—526    Amazis II.

525    podbój Egiptu przez Kambudżiję (Kambyzesa).

332    podbój Egiptu przez Aleksandra.

323—30    Ptolemeusze.

30 p.n.e.    podbój Egiptu przez Rzym.

641 n.e.    podbój Egiptu przez Arabów.

HISTORIA PISMA HIEROGLIFICZNEGO

Jeśli nie przyjmiemy teorii o „sztucznej” genezie pisma hieroglificznego, to nie pozostaje nam nic innego jak opowiedzieć się za panującą powszechnie teorią, według której system ten przeszedł najpierw przez stadia pierwotne, paralelne do początkowych stadiów pisma klinowego; piktogramy, znaki ideograficzne i pisma rebusowe; co więcej, tak jak w piśmie klinowym, w celu uniknięcia nieporozumień, wynikających z wieloznaczności polifonów, wprowadzono determinatywy.'

Oczywiście powyższe terminy techniczne, należące do nowoczesnego aparatu naukowego, mają mało wspólnego ze sposobem, w jaki Egipcjanie myśleli o swoim piśmie, i mogą nawet powodować niejasności. W rzeczy samej wolno przypuszczać, że w pojęciu Egipcjan każdy hieroglif nadawał się do spełniania wszelkich tradycyjnie ustalonych funkcji, a konkretne użycie hieroglifów zależało od panującej aktualnie konwencji, w której tworzeniu znaczny udział mieli skrybowie. Momentem najistotniejszym jest to, że można narysować przedmioty fizyczne, nie można natomiast narysować pojęć abstrakcyjnych. Nie można też narysować drugorzędnych części mowy, które wskazują, w jaki sposób łączy się myśl przedstawiona na piśmie. Łatwo było użyć symbolu „oko” jako determinatywu oznaczającego „widzieć” lub „patrzeć”, kiedy jednak wyłaniał się problem przedstawienia rnyśli, Egipcjanie posługiwali się dwiema metodami: 1. dla pojęć pokrewnych używali'tych samych znaków (symbolu „słońce” również zamiast „dzień” lub „światło”; symbolu „kolec” także zamiast „ostry”) oraz 2. znaków przedstawiających pewne słowa używali także dla homo-