52691 wstęp do teorii polityki img 28

32

wszystkim zagadnienia bezpieczeństwa. Tradycyjną formą zabezpieczenia najważniejszych interesów państwa w stosunkach międzynarodowych stanowią dwu-i wielostronne traktaty sojusznicze, układy o nieagresji oraz umowy o tworzeniu uniwersalnych i regionalnych organizacji bezpieczeństwa (Liga Narodów, ONZ, OPA, OJA/UA, LPA). Na znaczenie tych powiązań zwracają uwagę przedstawiciele podejścia instytucjonalnego w teorii stosunków międzynarodowych, którzy wyjaśniają zachowanie aktorów stosunków międzynarodowych jako funkcję instytucji międzynarodowych i innych struktur, w których aktor (państwo) się znajduje¹⁶.

W pozimnowojennej Europie państwa w większości odeszły od praktyki zawierania nowych traktatów sojuszniczych z klasycznymi klauzulami o wzajemnej pomocy wojskowej, na rzecz podpisywania układów i deklaracji dwustronnych o przyjaźni i współpracy. W dalszym ciągu nic tracą, a nawet zyskują na znaczeniu umowy międzynarodowe regulujące współpracę gospodarczą państw oraz o tworzeniu w tym celu organizacji wielostronnych i wspólnot integracyjnych.

Swoboda działania państw na arenie międzynarodowej jest ograniczana normami prawa międzynarodowego umownego i zwyczajowego. W prawie międzynarodowym obowiązuje zasada dotrzymywania umów (poeta sunt senanda). Toteż państwa nie mogąjednostronnie uwalniać się z zaciągniętych wcześniej zobowiązań, wynikających z zawartych umów. Na straży respektowania prawa międzynarodowego stoi także zasada wzajemności, która oznacza, że państwo naruszające przepis tego praw a na szkodę drugiego państwa, z reguły spotyka się z podobnym naruszeniem prawa przez stronę pokrzywdzoną. Podkreślić także należy, że stale podejmować są wysiłki w- sprawie zorganizowania sankcji o charakterze zbiorowym za łamanie prawa międzynarodowego (przez Ligę Narodów w przeszłości, obecnie przez ONZ, a nawet przez NATO)³⁷.

Pośród obowiązujących państwa norm szczególne znaczenie mają imperatywne normy powszechnego prawu międzynarodowego (ius cogens). Posiadają one moc obowiązującą bezwzględnie i nie mogą być uchylone żadną umową międzynarodową. Do takich norm należą: zakaz utycia siły (z wyjątkiem przypadków dozwolonych w Karcie NZ). zakaz interwencji w- sprawy wewnętrzne innych państw', zakaz ludobójstw a jeńców wojennych, zakaz handlu niewolnikami itp. Współcześnie rośnie także znaczenie norm o prawnomiędzynarodowej ochronie praw' człowieka, a na straży ich przestrzegania coraz cz^cicfstójąsankcje organizacji międzynarodowych i potępienie przez międzynarodową opinię publiczną Wśród prawników dyskutowana jest kwestia tzw. prawa do ingerencji humanitarnej, która rozwinęła się po interwencji wojskowej NATO przeciwko Jugosławii wiosną 1999 r.³¹

1

Brian Whitc, Understanding Europcan Foreign Policy. Houndmills: Palgrave 2001, s. 29-30.

ⁿ Por. Bicrzanck, op.cit., s. 89-94.

^}1 „LTngćrcnce humanitaire: vers un nouveau droit intemational? Debats et commcntaire du profes-scur Hubert Thierry”, Defeme natktnale, mars 2000. s. 32-36; Natalmo Ronzifti, „Lessons of International Law from NATO’s Armed lntervention Againsi the Fcdcral Republic ofYugosłavia”. The Interna-tlona! Speclator, \bl. XXXIV, No. 3. July-Septcmber 1999, s. 49-50; Hilairc McCoubrcy, ,JCosovo. NATO and Intemational Law". International Relations, VW. XIV, No. 5, August 1999, s. 31-36.