52959 S5001358 (2)

z mchem prostym, linearnym. Ukierunkowanie mchu w linii prostej można dobrze zilustrować na przykładzie gry w bilard. Natomiast osoba, która lubi i dobrze się czuje w przestrzeni, porusza się w trzech wymiarach, wykorzystując całą dostępną przestrzeń: z przodu, z tyłu, w górze, w dole i po obu bokach. „Ścieżki ruchu” wytyczane w przestrzeni są wówczas zakrzywione, miękko powyginane i poskręcane, o skomplikowanym przebiegu. Elastyczne, miękkie i wielokierunkowe, zwijające i rozwijające się mchy ciała można zaobserwować na przykład w tenisie — podczas serwowania, chociaż sam lot piłki jest już prosty. W sposobie korzystania z przestrzeni można wyodrębnić wiele stopni pośrednich, które obejmują mch jedno-, dwu- i trójwymiarowy.

•    Czas

Ten element mchu jest stosunkowo łatwy do zaobserwowania. Niektórzy ludzie poruszają się szybko, gwałtownie i pospiesznie, starając się pokonać czas; inni poddają się jego upływowi, a ich ruch jest powolny i przedłużony. W szkole i w życiu codziennym podkreśla się rolę szybkości i rzadko zdarza się zobaczyć mch prawdziwie przedłużony. Można go oglądać w japońskim teatrze Noh i w pewnych ćwiczeniach jogi, w których podkreśla się wewnętrzne doświadczanie ruchu. Gwałtowny mch staje się szczególnie dramatyczny, gdy następuje po bezruchu lub po mchu powolnym.

•    Cechy ruchu

Wyodrębniliśmy osiem cech ruchu:

| mocny    3 kontrolowany 5 prosty    7 szybki

2 łagodny 4 swobodny    6 wielokierunkowy 8 powolny

Ucząc lub obserwując małe dzieci, zwracamy zwykle uwagę na jedną, czasem dwie spośród tych cech. Rzadko zdarza się obserwować aż cztery równocześnie.

Jeżeli zbierzemy wszystkie postawy „przeciwstawiające się” — siłę, kontrolowany przepływ, prosty kierunek i gwałtowność — będziemy mieli do czynienia z pchnięciem lub ciosem pięści. Natomiast odwrotne postawy — łagodność, swobodny przepływ, wielokierunkowość i przedłużenie ruchu — dadzą w rezultacie mch o charakterze „unoszenia się na powierzchni wody”. Cios pięści (punch) i unoszenie na wodzie (float) to według Labana dwa spośród ośmiu działań podstawowych (efforts), które są kombinacjami ośmiu cech ruchu. U niektórych ludzi można zaobserwować ruch ślizgowy (gliding movement), charakteryzujący się lekkością, kontrolowanym przepływem, prostym kierunkiem i rozciągnięciem w czasie. Dla mchu innych osób charakterystyczne jest uderzenie (z zamachem) (hitting action), z takimi cechami, jak siła, swobodny przepływ, wielokierunkowość i szybkość. Pozostałe cztery działania to: naciskanie (press), wykręcanie (wring), trzepnięcie (flick) i lekkie dotknięcie (dab).

Jako nauczyciele powinniśmy na te osiem cech ruchu zwracać szczególną uwagę, starając się zauważyć, które z nich w obserwowanym ruchu są obecne, które ukryte, a które w ogóle nie występują. Będzie to bowiem miało wpływ na to, czego uczymy.

W diagramie na str. 68 znajduje się kilka strzałek symbolizujących turlanie, pchanie plecami i podskoki w trójkach. Strzałki te pokazują różne aspekty ruchu, występujące w tym samym czasie. W ruchu o tak nieskomplikowanym przebiegu, jak turlanie po podłodze czy materacu, bierze udział głównie tułów. Turlając się, dzieci powinny poruszać się elastycznie, wielokierunkowo. Ich ruch powinien się charakteryzować swobodnym przepływem, a siła ciężkości działająca bez przeszkód na ciało dziecka, powinna mu w tym pomagać. Niektóre dzieci turlają się w dosyć sztywny sposób, ich ruch ma przepływ kontrolowany i jest pozbawiony elastyczności — dzieci te trzeba nauczyć turlania się w sposób bardziej rozluźniony.

W ćwiczeniu polegającym na wzajemnym pchaniu się plecami najważniejsze są właśnie plecy, chociaż siła „przyczepności” pochodzi od rąk i stóp. Cechą charakteryzującą stosunek do energii jest w tym ruchu siła, przepływ ruchu jest kontrolowany, kierunek — „do tyłu”, a relacja — „przeciwko” partnerowi.

Strzałki symbolizujące w diagramie podskoki w trójkach (kiedy dwie osoby pomagają skakać trzeciej stojącej między nimi, wypychając ją jak najwyżej w górę; zob. fot. 19) pokazują główny aspekt ruchu całej grupy (możemy go opisać jako „pchnięcie” — thrust), chociaż nie wszyscy uczestnicy wykonują to samo działanie. W ruchu tym uczestniczy całe ciało, ruch jest silny, skierowany w górę i odbywa się po prostej „ścieżce ruchu”.

Nauczyciel ruchu musi zdawać sobie sprawę z tego, które części (lub część) ciała biorą główny udział w ćwiczeniu, które cechy ruchu powinny zostać utrwalone, oraz w jakim kierunku porusza się dana osoba. Dzięki pracy z partnerem dziecko poznaje siebie. Po tych doświadczeniach nauczyciel może później rozpocząć pracę w trójkach, czwórkach i piątkach, a w końcu także i w jeszcze większych grupach.

W swojej analizie ruchu Laban prezentuje pewną strukturę, którą nauczyciel musi zrozumieć, żeby wiedzieć na co zwracać uwagę, obserwując ludzki ruch. Na podstawie tych obserwacji nauczyciel będzie mógł zdecydować, czego uczyć.