48522 Zdjęcie1187

Tak więc dopiero ujęcie czynności od jej podmiotu (oraz potencjalnych podmiotów' na które jest skierowana), czyli ze współczynnikiem humanistycznym, pozwala uczynić z niej przedmiot badania naukowogo. Rozważana z tego punktu widzenia, czynność posiada określonę strukturę, którą możemy analizować, biorąc kolejno pod uwagę główne spośród występujących w jej obrębie wartości, tj. będący „pierwotną wartością społeczną" przedmiot Społeczny (oceniany dodatnio lub ujemnie), narzędzia społeczne, metodę społeczną i reakcję społeczną. Możemy opisywać manifestującą się w niej dążność czy też zastanawiać się nad jej przebiegiem, czasem trwania lub sposobem powiązania w niej różnego rodzaju wartości oraz ich modyfikacjami. Rozległa to zresztą dziedzina socjologii analitycznej, w którą wolę tutaj nie wkraczać.

Przytoczmy tylko swego rodzaju podsumowanie Znanieckiego: „Kiedy więc bierzemy czynność tak, jak występuje ona rzeczywiście w humanistycznym doświadczeniu, okazuje się, że nie jest ona procesem, lecz dynamicznym systemem wartości. Wewnątrz takiego systemu nie^: ma dualizmu obiektywnych i subiektywnych zmiennych. Rzeczywistość istotnie warunkuje czynność na skutek zależności każdego następnego elementu od każdego poprzedniego, ale to warunkowanie ma miejsce tylko dlatego, że dążność wybiera określone elementy z całego obszaru dostępnej rzeczywistości i włącza je do systemu, gdzie ograniczają one możliwość dalszego wyboru. Dążność warunkuje czynność przez to, że wszystkie elementy zostają zmodyfikowane ze względu na zamierzony przez podmiot rezultat czynności, ale dzieje się tak tylko dlatego, że żaden nowy element, posiadający treść i znaczenie jako część obiektywnego świata, nie może być włączony do czynności i urealniony w jej obrębie, jeżeli wszystkie elementy

■ wybrane nie zostaną do niego doslo-«-cstfsn»'« J_BSt dualizmu zmiennych, mamy tu podwójny dynamiczny związek, łą-wartości w system, który, choć stftwzony przez ludzką działalność, jest wybitnie obiektywny”

Początkowo Znaniecki traktował czynność społeczną Jako „względnie zamknięty system »ocjo psychologiczny”, utożsamiając teorię czynności społecznych ze społeczną psychologią, która jako a psychology of the social action ** miała być pierwszym i podstawowym działem socjologii (choć już nie równoprawnym z socjologią członem „teorii społecznej”, jak w Chłopie polskim). Poczynając od The Method of Soctology, Znaniecki rezygnuje z tej nazwy. W przedmowie do Social Actions wyjaśnia, że termin „psychologia społeczna” nie nadaje’ się jako nazwa dla badać nad czynnościami społecznymi, ponieważ mało zawdzięczają one psychologii i mało mogą się po niej spodziewać. Cały początek Social Actions jest deklaracją niezależności socjologii od psychologii _

ui* tylko indywidualnej, ale i społecznej. Socjologa w znikomym stopniu interesuje ludzka psychika: „Wszystko, cokolwiek wiemy i możemy wiedzieć o ludzkiej «świadomości• ż naukowego punktu widzenia, sprowadza się do prostego i oczywistego faktu, że Inni ludzie — tak samo jak my sami - doświadczają i dzia

łają" ".

Bardzo wyraźnie zaznacza się tu odmienność poglądów Znanieckiego od nurtu dominującego w ówczesnej socjologii amerykańskiej (któremu skądinąd autor Social Actions dużo zawdzięczał) — pragmatyzmu społecznego. Aczkolwiek

“ SA, S. 75.    ___ .

m F. Znaniecki, The Uui of Social Psychology, Warszawa—Kraków—Poznań 1825 (cytowane dalej Jako LSP), SS. 61 i 73.

•t MS. s. 110.

121