54215 ScannedImage 10

28 Wprowadzenie

Sokratejskiej majeutyki: ma ona prowadzić do anamnezy; anamneza zaś to władza przypominania sobie, dostrzegania istoty, prawdziwej natury rzeczy, którą poznaliśmy przed urodzeniem, przed utratą stanu łaski. Tak więc majeutyka i indukcja służą temu samemu celowi. (Notabene, Arystoteles nauczał, iż wynik indukcji - wniknięcie w istotę - ma znaleźć wyraz w jej definicji.)

Przyjrzyjmy się nieco dokładniej obu tym procedurom. Sokratejska majeutyka polega głównie na zadawaniu pytań mających wyzwolić od przesądów, od fałszywych mniemań - często tradycyjnych i modnych - oraz od fałszywych odpowiedzi udzielanych w duchu zarozumiałej pewności siebie. Sokrates nie pretenduje do wiedzy. Arystoteles przedstawia jego postawę następująco: „Sokrates stawiał pytania, ale nie odpowiadał na nie, albowiem zwierzał się, że nie wie”^{1 2}. Tak więc Sokratejska majeutyka nie jest sztuką nauczania; celem jej jest oczyszczanie duszy z fałszywych mniemań, pozornej wiedzy, z przesądów. Osiąga ten cel ucząc nas wątpić we własne przekonania. W gruncie rzeczy ta sama procedura jest częścią Baconowskiej indukcji.

IX

Bacon odróżnia w Novum Organum metodę prawdziwą od fałszywej. Nazwę pierwszej - interpretatio naturae - przekłada się zazwyczaj jako interpretacja przyrody, drugiej zaś — anticipatio mentis — jako antycypacje umysłu^[25]. Interpretacje te, jakkolwiek oczywiste by się wydawały, nie są adekwatne. Przez interpretatio naturae Bacon rozumiał, jak sądzę, odczytywanie, czy też lepiej: wypowiadanie księgi przyrody ^{3 4}.

Termin „interpretacja” ma we współczesnej angielszczyźnie zdecydowanie subiektywne, relatywistyczne zabarwienie. Kiedy mówimy o interpretacji Emperor Concerto przez Rudolfa Serkina, to uznajemy tym samym, że możliwe są różne wykonania. Nie sugeruję bynajmniej, że interpretacja Serkina nie jest interpretacją najlepszą, najbliższą intencjom Bee-thovena. Jednakże, nawet jeśli nie potrafimy sobie wyobrazić lepszej, to używając terminu „interpretacja” sugerujemy, że możliwe są inne interpretacje czy też odczytania, i abstrahujemy od kwestii, czy są one równie adekwatne.

Użyłem tu słowa „odczytanie” zamiast „interpretacja” nie tylko dlatego, że ich znaczenia są sobie tak bliskie, lecz z tej przyczyny, iż słowo „odczytanie” również uległo analogicznemu co „interpretacja” znaczeniowemu przesunięciu, choć w niektórych użyciach zachowało jeszcze swe pierwotne znaczenie. W zdaniu „Odczytałem list Johna” ma ono swój zwykły, nie subiektywistyczny sens. Z kolei jednak w wypowiedziach „Moje odczytanie tego fragmentu jest odmienne”

1

jak powiada Arystoteles {Analityki pierwsze 68 b 15 i n.), z zamiaru przedstawienia niezawodnego „sylogizmu płynącego z indukcji”. Sylogizm, aby być „niezawodny”, musi być oczywiście sylogizmem indukcji zupełnej (enumeracji wszystkich przypadków); zwykła indukcja w rozumieniu drugiej wspomnianej tu metody jest słabszą (i zawodną) postacią owego niezawodnego sylogizmu. (Por. Społeczeństwo otwarte..., t. 2, rozdz. 11, przyp. 33).

2

Por. Platon, Sofista, przeł. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1956 183B7, Teajtet, przeł. W. Witwicki, PWN, Warszawa 1959, 150C-D, 157C, 161B.

3

¹²⁵¹ W polskim przekładzie Novum Organum Jana Wikarjaka, PWN, Warszawa 1953, BKF) terminy te zostały przełożone jako tłumaczenie (a nie „interpretacja”) przyrody i antycypacje umysłu. 7jt względu na dalsze wywody K. R. Poppera na temat znaczenia terminu „interpretacja” zachowuję dosłowność wobec angielskiego tekstu. - Przyp. tłum.

4

Galileusz, w słynnym fragmencie swego II saggiatore, par. 6 (przypomniał mi o nim Mario Bunge), mówi o „wielkiej księdze przyrody rozpościerającej się przed naszymi oczyma”; por. także R. Descartes, Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, przeł. W. Wojciechowska, PWN, Warszawa 1970, BKF, s. 11.