54660 skanuj0065 (2)

hipotezami i jako takie należy je traktować. Zresztą analizując rysunek możemy nawet dochodzić do kilku odmiennych hipotez równocześnie. Nie stanowią one w żadnym przypadku orzeczenia o badanym lecz są sugestiami wyjaśniającymi jego sytuację, służącymi do dalszej pracy z dzieckiem po to, by udzielić mu pomocy. Miarą dobrego stosowania testu rysunku rodziny jest skuteczność wynikającej z tego pomocy.

To, co już zostało powiedziane nasuwa logiczny wniosek, że w przypadku prawidłowej struktury rodziny cechy formalne rysunku (kreska, kolorystyka, przestrzeń itp.) nie wskazują niepokoju, a skład osobowy przedstawiony na rysunku jest zgodny z rodziną realną dziecka. Dziecko najczęściej rysuje siebie w otoczeniu rodziców, ale waloryzuje rodzica swojej płci. Wskazuje to na identyfikację dziewczynki z matką a chłopca z ojcem, co świadczy o prawidłowej identyfikacji płci. Rodzina może być ujęta w różnych sytuacjach, ale nikt nie jest pominięty czy wyobcowany. Takie rysunki nie budzą również obaw co do prawidłowego kształtowania i rozwoju u dziecka motywacji do zdobywania wiedzy.

Praktyka jednak wykazuje, że obecnie coraz rzadziej można spotkać takie wzorcowe sytuacje. W rysunkach dziecięcych coraz częściej ujawniają się rozmaite konflikty czy nieprawidłowości Osobowościowe. A skoro rodzice nie zaspokajają wszystkich ważnych potrzeb swoich dzieci, nie dostarczają pełnej stymulacji ich procesów poznawczych, coraz więcej do zrobienia i na tym gruncie pozostaje nauczycielom, a także pracownikom innych placówek, czy to oświatowych, kościelnych, czy resortu służby zdrowia, kultury, czy wreszcie związków i organizacji społecznych.

2.4. Przykładowa analiza rysunków

W celu usystematyzowania i scalającego, praktycznego zastosowania podanych dotąd zasad interpretacji rysunku zostanie przedstawiona analiza przykładowo wybranych prac dzieci (Aneks, rys. 10 i 18). Aby zachować anonimowość autorów prezentowanych rysunków, ich imiona zostały zmienione.

RYSUNEK 10 - wykonany przez Jacka - ucznia ki. VI (lat 13 - nie powtarzał żadnej klasy). Skład osobowy przedstawiony na rysunku jest zgodny ze stanem faktycznym rodziny Jacka: rodzice i troje dzieci.

Jest to rysunek typu emocjonalnego: spontaniczny, kolorowy - chłopiec wykorzystał 6 kolorów: pomarańczowy - kontury ojca i siostry; jasnozielony -kontury matki, brata oraz całość rysunku siebie; czarny - tułów ojca; różowy -tułów matki; niebieski - tułów i kończyny brata; czerwony - tułów i nogi siostry. Linie są zaokrąglone, rozmachowe, dynamiczne, o zróżnicowanej sile nacisku. Postacie, choć nie zostały ujęte we wzajemnych interakcjach, są przedstawione u działaniu: ojciec przybija gwoździe (bardzo ważne przy interpretacji treściowej!), matka robi coś na drutach, siostra trzyma mikrofon i do niego śpiewa.

Już te wstępne dane uzyskane z analizy formalnej mówią o spontaniczności chłopca, jego dużej sile witalnej, energii, tendencji do uzewnętrzniania swoich e-mocji. To ostatnie spostrzeżenie potwierdza również lokalizacja postaci przedstawionych po prawej stronie płaszczyzny rysunku. Tylko ojciec jest umieszczony po lewej stronie, natomiast aż cztery pozostałe osoby, z Jackiem włącznie, narysowane są na prawej połowie kartki (ekstrawersja, aktywność...).

Analizując z kolei poszczególne elementy postaci dostrzegamy znaczną ich różnorodność. Świadczy ona o zróżnicowanym stosunku emocjonalnym Jacka do innych członków rodziny oraz o ambiwalentnym charakterze jego własnych przeżyć i zachowań. Wyraźne zaznaczenie uszu na rysunku - u samego siebie, ojca i siostry - wskazuje na nieufność, podejrzliwość występującą u Jacka, a w relacjach rodzinnych widoczną szczególnie w jego stosunku do ojca i siostry. Bardzo ciekawie przedstawiony jest wyraz twarzy poszczególnych osób, za pomocą rysunku ust: zdecydowany uśmiech, wyrażający zadowolenie, na twarzy taty i młodszego brata; zaabsorbowanie własnymi sprawami (młodzieżowe piosenki) widoczne w obliczu starszej siostry; prosta kreska ust mamy, która - w oczach Jacka - nie jest ani zbyt zachwycona, ani specjalnie zmartwiona sytuacją rodzinną i wreszcie wyraz największego nieszczęścia wyrysowany na twarzy Jacka wykrzywionym grymasem ust. O takim nastroju autora rysunku świadczy również sposób przedstawienia własnych rąk, w czym jest podobny do młodszego brata (oni dwaj nie mają narysowanych dłoni). To wyraźny wskaźnik poczucia bezradności Jacka.

On sam nie akceptuje istniejącego stanu rzeczy, nie zgadza się na tę bezsilność, nie chce pozostać bierny. Chce być zauważony, dowartościowany... Domaga się tego rysując siebie na środku kartki, według kolejności - jako trzecia postać, zaraz po rodzicach a przed rodzeństwem.

Przyczyną bezradności, zakłopotania i ambiwalentnych przeżyć czy aktywności chłopca (submisja, tendencja do wycofywania mimo dużej siły spontanicznej energii i chęci działania) zdaje się być jego ojciec. Jako osoba ważna dla Jacka -został narysowany pierwszy, stosunkowo duży, wyraźny, najciemniejszy (zdecydowanie najsilniejszy nacisk kredki na papier w porównaniu z rysunkiem pozostałych osób, użycie czarnego koloru), a przy tym najbardziej oddalony od innych, zagrażający rodzinie - wzbudza sprzeczne uczucia. Lęk i złość wobec ojca chłopiec wyraził (nieświadomie) wkładając w jego ręce narzędzia mówiące wręcz o agresji - wbijanie gwoździ.

RYSUNEK 18 - wykonany przez Rafała - ucznia kl. VI (lat 15, ma 2-letnie opóźnienie programowe, mimo normy intelektualnej, powtarzał kl. I i obecną VI), Skład osobowy rodziny przedstawionej na rysunku nie zgadza się ze stanem faktycznym rodziny Rafała: ojciec zmarł tragicznie 10 lat temu, matka niewydolna wychowawczo (chora psychicznie), wychowaniem Rafała i jego o rok młodszego brata zajmuje się głównie ciotka i dziadkowie.

21