55463 Psychologia9

152 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

BADANIA ADOPCYJNE. Interpretacja wyników badań osób spokrewnionych może być niepewna, gdy takie osoby nie tylko mają wspólne geny, ale także oddziałuje na nie podobne środowisko (Coon i in., 1990; Segal, 1993). Dotyczy to w sżczer j gólności bliźniąt jednojajowych, często ubieranych w taki sam sposób i zachęcanych przez otoczenie do podejmowania tych samych rodzajów aktywności. Cennej możliwości rozdzielenia wpiywów genetycznych i środowiskowych dostarczają więc badania nad dziećmi wcześnie oddzielonymi od biologicznych rodziców i adoptowanymi przez inne rodziny (szczególnie zaś badania nad bliźniętami monozygotycznymi wychowywanymi osobno). Psychologowie badają stopień podobieństwa takich dzieci do ich rodziców biologicznych i adopcyjnych. Jeżeli dzieci okazują się bardziej podobne do swoich rodziców biologicznych niż adopcyjnych, stanowi to silny argument na rzecz genetycznego uwarunkowania cechy, którą oceniano.

ZASTOSOWANIE PROGRAMU BADANIA GENOMU LUDZKIEGO W OCHRONIE ZDROWIA

Gdybyś miał wyrazić-ludzką istotę za pomocą zaledwie czterech liter, to jakbyś je rozpisał? W pewnym sensie poszukiwaniem odpowiedzi na to właśnie pytanie jest finansowany przez rząd amerykański Program Badania Genomu Ludzkiego, który, jak się planuje,.zostanie zakończony., ną .początku . trzeciego tysiąclecia. Celem programu jest zbadanie kolejności, w jakiej zasady: cytozyna, adenina, tymina i guanina - oznaczone literami C, A, T, G - występują w liczącym sobie trzy miliardy takich „liter” ciągu składającym się na ludzkie DNA.

Innym celem tego programu jest identyfikacja wszystkich genów składających się na ludzki genom (czyli na całość DNA zawartego w 23 parach chromosomów człowieka). Dzięki temu uczeni będą mogli stwierdzić, czy dana jednostka ma geny odpowiedzialne za różne choroby - od chorób fizycznych, jak rak, do zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia czy psychoza maniakalno-depresyjna.

ZASTOSOWANIA W DZIEDZINIE OCHRONY ZDROWIA

Część nadziei związanych z programem dotyczy metod diagnozowania i inżynierii genetycznej. Już rozwinęliśmy metody badania DNA pozwalające wykryć obciążenie takimi śmiertelnymi chorobami genetycznymi, jak choroba Huntingtona i mukowiscydoza (Baum i in.„ 1997; Marteau i in., 1997). Inżynieria genetyczna daje rodzicom genetycznie obciążonych dzieci nadzieję na zażegnanie niektórych problemów jeszcze w życiu płodowym. Terapia zastępowania genu polega. na wymianie genu ..zniekształconego na. normalny. Inne rodzaje terapii mogą polegać na dodawaniu pewnych genów w celu otworzenia nowych dróg rozwoju.organizmu (Kc-lata, 1996). Obiecujące, lub już realizowane, są też następujące możliwości wykorzystywania wyników uzyskanych dzięki Programowi Badania Genomu Ludzkiego:

® Sposoby wykrywania skłonności do zapadania na takie choroby fizyczne, jak rak, choroby serca i rozedma płuc za pomocą badania kodu genetycznego płoduilub noworodka (Lerman, 1997).

® Sposoby wykrywania skłonności do zapadania na takie choroby psychiczne, jak schizofrenia i poważne zaburzenia afektywne.

® Sposoby wykrywania predyspozycji do pewnych cech psychicznych, jak poziom aktywności czy nieśmiałość.

^a „Przeszczepy behawioralne”^). Czy to możliwe, aby przeniesienie komórek mózgowych z jednego

ZASTANÓW SIĘ

Czy zgadzasz się z następującym stwierdzeniem: „Ponieważ takie cechy psychiczne, jak introwersja, inteligencja i agresywność, pozostają pod wpływem dziedziczności, nie ma sensu zachęcanie osób introwertywnych do większej towarzyskośći, pomaganie słabszym uczniom w szkole lub uczenie agresywnych ludzi innych niż stosowane przez nich sposoby osiągania swoich celów". Uzasadnij swoją aprobatę lub swój sprzeciw. Którzy członkowie-twojej rodziny wydają ci się fizycznie lub psychicznie podobni do ciebie? Którzy wydają ci się bardzo różni od ciebie? Jak wyjaśnisz te podobieóstwa i różnice?

Gzy znasz jakieś osoby z chorobami genetycznymi lub chromosomalnyirji?

organizmu do drugiego pomagaio ludziom z uszkodzeniami mózgu odzyskiwać utracone funkcje (A behavior transplant, 1997)? Być może. W jednym z doświadczeń przeszczepiono do mózgu kogutów komórki mózgowe embrionu przepiórki, codoprowadziło do .tego,, że podczas piania koguty kiwaiy głowami jak przepiórki. Osoby z uszkodzeniami mózgu być może zdołają odzyskać utracone wzorce zachował dzięki przeszczepieniu im zdrowych komórek z obszarów mózgu odpowiedzialnych za regulację tych wzorców.

• Zrozumienie, w jaki sposób „pomyłki” w odwzo-. rowywaniu kodu genetycznego powodują choroby dziedziczne. Na przykład anemia sierpowata, choroba często występująca wśród Afroamerykanów, wiąże się z pewną nienormalną sekwencją kodu genetycznego. Sekwencja normalna to ĆCT-GAGG, podczas gdy sekwencja prowadząca do tej choroby to CCTGTGG.

' Nowe szczepionki przeciwko takim chorobom, jak zapalenie wątroby i opryszczka.

¹ Modyfikowanie kodu genetycznego nienarodzonego dziecka poprzez terapię zastępowania genów, aby zapobiegać pewnym chorobom.

' Wprowadzanie zdrowych genów do białych ciałek

krwi, by podwyższyć ich zdolność do zwalczania raka i innych chorób.

» Wprowadzanie normalnych genów do zapłodnionych komórek jajowych, tak aby w następnych pokoleniach nie pojawiały się już pewne choroby. Byłoby to prawdziwe leczenie genetyczne, s Zwalczanie wieńcowej choroby serca poprzez umieszczanie genów w zwężonych naczyniach krwionośnych, co mogłoby doprowadzić do tworzenia się. nowych naczyń krwionośnych, a to ułatwiłoby krążenie krwi (Kołata, 1996).

® Tworzenie nowych leków z DNA.

« Używanie sztucznych chromosomów do przenoszenia zdrowych genów do komórek ludzkiego organizmu (Wadę, 1997).

W nowym tysiącleciu kod genetyczny człowieka będzie przechowywany w pamięci komputerów. Jakie możliwości otworzą się przed nami, gdy poznamy całą informację genetyczną niezbędną do powstania jednostki? :Czy możesz sobie wyobrazić debaty religijne i etycziie, jakie to wywoła? Spróbuj opracować plan opowiadania fantastyczno-naukowego, w którym uczeni usiłują wykorzystać tę informację do skonstruowania superczłowieka.