55547 SNV36299

Jul‘^an

Platt

Adam Naruszewicz (1733-1796)

Ksiądz Adam Naruszewicz określany przez dworskich panegirystów lat siedemdziesiątych mianem „polski Wergili” lub „polski Horacy”, na początku następnego dziesięciolecia został przez młodszych nazwany „poetą starym”. Niedoceniany przez pokolenie następne, postponowany za panegiryzm przez romantyków, doczekał się rehabilitacji dopiero od Piotra Chmielowskiego i późniejszych historyków literatury.

Spuścizna Naruszewicza obejmuje nie tylko wiersze. Zyskał on przede wszystkim renomę historyka, który jako pierwszy przyjął krytyczną postawę wobec sarmackiej tradycji historycznej. Zasłużył się także — o czym najczęściej się zapomina — jako publicysta. Te trzy nurty jego twórczości realizowały zazwyczaj ten sam cel — polemiki z koncepcją sarmackiego republikanizmu, ukazywały potrzebę reform ustrojowych widzianych z perspektywy środowiska skupionego wokół Stanisława Augusta.

W odróżnieniu od bliższej francuskiego klasycyzmu poezji Krasickiego wiersze Naruszewicza nawiązywały do tradycji staropolskiej. Co prawda inspiracje dla swych utworów znajdował często u pisarzy zachodnich, ubierał jednak obce wzory w strój narodowy, wykorzystując w tym celu język i frazeologię poezji staropolskiej. Jakiej wymowy nabierał obcy wiersz w ujęciu Naruszewicza, świadczy, między innymi, Pieśń ciarlatańska na jarmarku („Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1770, t. 1 cz. 2). Cudzy tekst otrzymał tu znamiona oryginalności. Zaledwie zarysowane sylwetki dzięki barokowym amplifikacjom polskiego poety nabrały kolorytu sarmackich postaci widzianych w krzywym zwierciadle satyry.

O zainteresowaniu Kochanowskim i polskimi pisarzami XVII w. zadecydowały: środowisko, z którego pochodził, i wykształcenie. Ochrzczony 24 października 1733 r. w Łahiszynie (koło Pińska) otrzymał imiona Adam Tadeusz, później w dowód sympatii do króla przyjął także imię Stanisław. Rodzina Naruszewiczów słynna z urzędów w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI i XVII w., podupadła w XVIII stuleciu, chociaż istniała ciągle pamięć

309