geremek7

BRONISŁAW GEREMEK

nych i spraw małżeńskich, naruszania zakazu pracy i picia w niedzielę, jak też niedopełniania nakazu chodzenia do kościoła.

Generalne współczynniki mają jednak tylko wartość hipotetyczną, są bowiem oparte na zapisach wyrywkowo zachowanych, o charakterze niejednorodnym, pochodzącym z różnego rodzaju jurysdykcji. Wiarygodne natomiast wydają się wewnętrzne proporcje tych obrazów statystycznych. Pierwsza zatem konstatacja, to wzrost liczby spraw kryminalnych nie tylko w wartościach absolutnych, ale także w stosunku do liczby ludności. Ważniejszym elementem są jednak proporcje między różnymi rodzajami osądzonych przestępstw.

W wyrokach dotyczących hrabstwa Essex z lat I W) 1601 występuje I2⁽) spraw o zabójstwo oraz 28

0    dzieciobójstwo, rozboju na drodze zaś dotyczy 100 spraw, włamań było 120, a kradzieży 1460. Wśród 1965 wyroków z terenu lep,o hrabstwa w latach 1620—1680 przestępstwa przeciwko własności stanowią 81 %, zabójstwa i dzieciobójstwa 11%, wykroczenia seksualne 2%. Dla Hertfordshire w lalach 1559—1625 zestawiono 1536 wyroków, wśród których wymienione poprzednio trzy kategorie przestępstw stanowią odpowiednio: 86, 5 i 1 %. W Cumberland w drugiej połowie XVII wieku odnotowano 419 kradzieży oraz 31 zabójstw, a więc relacja między tymi dwiema kategoriami wynosi 13,5 : 1.

Anglia nowożytna jest w chwili obecnej terenem najlepiej zbadanym pod względem kwantytatywnej historii przestępczości. Istnieje też jednak wiele badań systematycznych lub sondażowych dla innych krajów. Spisy francuskich galerników z końca XVII wieku wskazują na znaczne jeszcze miejsce skazań za zabójstwa i akty przemocy fizycznej. W latach 1685 — 1690 spośród 1886 skazanych na galery za przestępstwa pospolite (na ogólną liczbę 4858; pozostałych skazano za dezercję, kontrabandę i protestantyzm) grupa skazanych za „przestępstwa gwałtowne” wynosiła 20% (w tym 13% za zabójstwa), podczas gdy skazani za kradzieże stanowili 53%. Inny jeszcze przykład, tym razem z Półwyspu

1    bety jakiego. Na wsi kastylijskiej, w rejonie Montes de I olrdu (wyroki /, lal 1585 — 1630), przestępstwa gwałtowne

3(1

Ł

występują w tej samej proporcji co przestępstwa przeciwko własności. Proste bójki bez użycia broni stanowią przedmiot 21% ogółu wyroków. W poszczególnych wsiach proporcje między tymi dwiema grupami przestępstw są różne: w największej i stosunkowo zamożnej wsi Los Ybenes aktów przemocy dotyczyło 41 % wyroków, a naruszenia własności 30%, w małej zaś wiosce San Pablo pierwsza grupa stanowiła 35%, druga — 50%. Seria dotycząca tego regionu wskazuje, że nie tylko kradzieże wykazują korelację z okresami nieurodzajów i depresji gospodarczej, ale iż rosną wówczas ilościowo także przestępstwa gwałtowne (albo też są przedmiotem bardziej systematycznej represji sądowej). Niezależnie od tego, czy prace" te zostały oparte na szerokiej dokumentacji, czy też na ograniczonym sondażu, ich rezultat jest podobny: zestawienia i serie noszą charakter partykularny, wysoce zindywidualizowany, rozproszony. Pozwoliły one mimo to na określenie zasadniczych rysów zmiennych modeli przestępczości lub też jej głównych tendencji rozwojowych w Europie nowożytnej.

Pierwszy problem—to zmiana wewnętrznych proporcji w obrazie przestępczości, a mianowicie, jak to sformułował Pierre Chaunu, przejście od przewagi aktów przemocy do przewagi kradzieży. Na podstawie sondażowego zbioru 88 procesów z Pont de 1’Arche w Normandii, przypadających na lata 1587—1646 (44 sprawy) oraz lata 1769—1789, zmiana ta zdaje się nie ulegać wątpliwości: w pierwszym okresie 20 spraw dotyczy naruszenia ciała, a 6 naruszenia własności, podczas gdy w XVIII wieku akty przemocy fizycznej są przedmiotem 8 procesów, kradzieże zaś — 16. Rozpatrując angielskie serie dokumentacyjne Lawrence Sto-ne wziął pod uwagę długookresowy trend zabójstw od XIII do XX wieku i wykazał jednoznaczną tendencję spadkową: wskaźnik zabójstw (w stosunku do liczby ludności) był w XIII wieku dwa razy wyższy niż w stuleciach XVI i XVII, a dziesięć do dwudziestu razy wyższy niż w XX wieku. Jedno z najgruntowniejszych studiów regionalnych przestępczości w XVII—XVIII wieku potwierdza ten trend: w Surrey w 1660 roku wskaźnik zabójstw wynosił 6, w 1720 roku — 2, a po 1780 roku spadł do poniżej 1 (w Sussex, regionie o charakterze rolniczym, ten spadek nosił podobny charak-

51