CCF20101219059

Bronisław Szubeiak - Hoplita grecki Vll-V w. p.n.e.

dze i używano go w akcie desperacji (jak pisze Connolly - bojąc się łamać szyk), to Spartanie musieli używać innej taktyki. Dążyli bowiem do walki wręcz, podczas której krótki miecz stawał się niezwykle skuteczny.⁴² Tak by wynikało z wypowiedzi króla Agesilaosa (Plut. Mor. 232 E) czy opisu bitwy pod Mantineą (362 r. p.n.e.) Diodora (15.86.2), z którego dowiadujemy się, iż w wyniku ostrego starcia Spartan zBeotami połamano włócznie i trzeba było walczyć mieczami. Mamy więc do czynienia z bronią o charakterze osobistym, co potwierdza w późniejszym okresie Ksenofont (Anab. 7.2), pisząc o lochagu Polikratesie Ateńczyku czy opisując pożar kwatery, z której żołnierze „wypadli z wyciągniętymi mieczami" (7.5., tłum. W. Madyda). W takim przypadku miecz był zapewne na pendencie, ale wysoko przypasany, gotowy do natychmiastowego użycia jak u jeźdźców.⁴³

Pochwa zazwyczaj wisiała u lewego boku, ale nie było to regułą. Dowodem jest przedstawienie nagiego młodzieńca z mieczem w pochwie po prawej stronie na kolumnie z efeskiego Artemizjonu, datowane na IV w. p.n.e.⁴⁴ Pochwa robiona jest nadal z drewnianych łupków pokrytych skórą i okutych metalową szyjką ugory oraz trzewikiem u dołu. Szyjka jest często charakterystyczna, bardzo szeroka i pudełkowata, gdyż mieści w sobie jelce.⁴⁵ Jelce występuje w dwóch odmianach: prostej - w postaci poprzecznej sztabki z wąsami i czasami środkowego wygięcia w kształcie odwróconej litery V oraz pudełkowej. Wczesne egzemplarze mają czasem długie, wydatne jelce zagięte ku chwytowi pod kątem prostym.⁴⁶ Dolne okucie, czyli trzewik, najczęściej ma prostą formę, ale zdarzają się egzemplarze ozdobne, które zakończone są wzorem palmety.

W terminologii greckiej pochwa określana jest jako koleos, zaś trzewik - mykesd⁷ Wyjątkowo, i to najczęściej już w IV w. p.n.e., trzewik zaopatrywany jest w ostrogę, czyli zakończenie w postaci grotu. Na ten okres przypada też zastosowanie ryfki z ogniwkiem pojedynczym lub podwójnym, a bywa że i dwiema ryfkami z czterema ogniwkami.⁴⁸ Sporadycznie to zawieszenie występuje już w V w. p.n.e., ale popularniejsze jest mocowanie pochwy podwójnym sznurem lub rzemieniem (pętla) albo pasem skórzanym i zawsze przez ramię jak pendent. Pierwsze skórzane pochwy rozpowszechniły się około 1000 r. p.n.e. w związku z odkryciem możliwości ostrzenia żelaznych ostrzy.⁴⁹ Grecy, jak się wydaje, wyplatali skórzane pochwy dla większej ozdoby, ale przykładali też wagę do wykończenia rękojeści. Alkajos, zwracając się do brata, najemnego żołnierza w służbie Nabuchodonozora II, wsławionego zabiciem olbrzyma, pisze: „rękojeść twego miecza kością słoniową lśni oprawną w złoto" (350, tłum. J. Danielewicz). Podobnie Pausaniasz (6.19.6) wśród cennych przedmiotów zgromadzonych w skarbcu Sykiończyków wymienia tzw. miecz Pelopsa z rękojeścią wykonaną ze złota. W obu przypadkach mamy najprawdopodobniej do czynienia z bronią o charakterze honoryfikacyjnym, określającą status wojownika. Do tej kategorii zalicza się miecz z grobowca w Vergina (przypisywany Filipowi II), którego rękojeść zdobiona jest motywem palmowym.⁵⁰ To typowa broń paradna, która

63