CCF20101219051

Bronisław Szubelak - Hoplita grecki Vll-V w. p.n.e.

isrtałtów w materiale archeologicznym i to często pochodzącym z tego samego okresu. Dto kilka przykładów znalezisk pogrupowanych w typy: czworokątna, czworokątna z miedzianymi elementami, czworokątna z ęładkim grotem, trójkątna, okrągła prosta, :iiągłą z wklęsłą szyjką, okrągła z proszą ścianką i stożkowym zakończeniem, z trzema skrzydełkami, tarczowata z rozszerzeniem między końcami itp.²⁹

Bogactwo form idzie w parze ze zróżnicowaniem wymiarów, co najlepiej oddaje model czworokątny w przekroju, który iscyluje między 20-40 cm. Ten wzorzec pojawia się w VII w. p.n.e., lecz jest niezwy-_de rzadki przed początkami VI w. p.n.e.³⁰ Najczęściej wykonywany jest z brązu ; zestawiany z żelaznym grotem włóczni. Bardzo rzadko w całym okresie zdarzają się egzemplarze żelazne. Spowodowane to było prawdopodobnie obawą przed rdze--'.ieniem saurotem wbijanego w ziemię.

Przypisywanie okuciu dolnemu funkcji rehronnej, przeciwdziałającej złamaniu drzewca, jest nieporozumieniem. Chodzi być może o to, że drzewce okute na obu końcach odporne było na rozczepienie. Zdarzały się też pewne przypadki okuwania grotem obu końców drzewca, jak to później praktykowano we włóczniach ■azdy macedońskiej zwanych xyston.³¹

Bojowe użycie saurotem nie budzi najmniejszych wątpliwości. Świadczą o tym wyraźnie rany zadane wojownikom dolnym okuciem oraz dedykowane bogom wota w postaci elementów uzbrojenia z wyraźną perforacją czwórgran-nym ostrzem.³² Ponadto dysponujemy dokładnym opisem pojedynku i śmierci Machanidasa, któremu Filopojmen zadał „śmiertelną ranę, a następnie dodał mu jeszcze jeden cios z bliska dolnym końcem włóczni i w ten sposób własnoręcznie sprzątnął tego tyrana".³³

Istniało jeszcze innego rodzaju zagrożenie, które można było spowodować energicznym manewrem włócznią okutą u dołu podczas walki w szyku falangi. Otóż przy zagęszczaniu szyku próba wyprowadzenia ciosu spod ramienia mogła zakończyć się poranieniem stojących z tyłu w kolumnie.³⁴ Podobnie jak marsz z poziomo wystawioną przed szyk włócznią, chyba że prawa ręka spoczywała w okolicy saurotera. Biorąc pod uwagę wspomniane wyważenie włóczni i przesunięcie środka ciężkości w dół, było to zjawisko prawdopodobne, choć kwestionowane. Argumentem świadczącym przeciw jest ciężar całej włóczni (olc. 1 kg), który wyklucza stosowanie przeciwwagi w postaci saurotera,^3S

Ostatnim zagadnieniem, wynikającym głównie z analizy materiału źródłowego, jest symbolika włóczni w świecie greckim. Już Homer w swoich eposach wspomina o ziemi oraz sławie zdobytej włócznią. O zdobyczy wziętej włócznią pisze w swych utworach Archiloch. Poeta Tyrtajos w poemacie poświęconym hoplicie mówi: „niech kroczy naprzód i z bliska włócznią potężną, lubo też mieczem, wymierzy cios..." (11.8.29-30; tłum. J. Danielewicz). Podobnie Ksenofont, ukazując sylwetki wodzów lub królów, przydaje im jako atrybut pełnionej funkcji włócznie.³⁶ Do tego symbolu odwołuje się też Justynus, pisząc: „w tym okresie królowie zamiast diademów posiadali włócznie, które Grecy nazywali sceptra [berła]" (43.3; przeł I. Lewandowski).

55