CCF20081206051

nych. Strategie nie byty zaplanowane przez pedagogów radzących jak postępować, ale zostały opisane w różnych krajach przez licznych, socjologicznie zorientowanych badaczy, obserwujących realne zachowanie nauczycieli w klasach. Nazwy też są nadane z zewnątrz. Być może w naszym kraju stosuje się jeszcze jakieś inne strategie, których nikt dotąd nie opisywał. Myślę jednak, że nawet niepełna, dotychczasowa wiedza o strategiach może być przydatna każdemu nauczycielowi, choćby dla samokontroli i samooceny. Wiedza ta umożliwia bowiem pytanie samego siebie: „czy naprawdę potrzebne jest, by uczniowie przerysowali tę mapę, czy też kazałem im to robić, by mieć 10 minut świętego spokoju?”

Zastanów się...

Czy Ty sam nie stosujesz którejś ze strategii przetrwania? Może powinieneś ją wyeliminować?

1 1.2. Strategie uczniów

Uczniowie, podobnie jak nauczyciele wykazują pewne powtarzalne, względnie .stabilne sposoby zachowaniu maji/ce na cela doprowadzenie do lego, by przebywanie iv klasie było dla nich stosunkowo najprzyjemniejsze. Te sposoby postępowania zwykło się nazywać strategiami. Większość badań nad strategiami nie została przeprowadzona w Polsce, ale zdaje się, że przedstawiają one zjawiska uniwersalne, powszechne dla różnych systemów szkolnych.

Podział strategii uczniowskich

Strategie uczniowskie dzieli się zwykle na trzy grupy: strategie kooperacji, strategie przetrwaniu, które można traktować jako ambiwalentne oraz strategie opozycyjne. Poza tym zestawem można umieścić wycofywanie się.

Podział strategii uczniowskich na trzy grupy jest rezultatem traktowania szkoły jako instytucji, która wymaga adaptacji - uczeń może się więc przystosować do jej zadań lub nie. Rozpatrzymy po kolei strategie stosowane przez uczniów.

Strategie kooperacji

Strategie kooperacji ze szkolił polegają 'to różnych Jonitach podporządkowaniu się celom szkoły i stosowanym ir niej metodom. Mimo podobieństw istnieją różne odmiany podporządkowania. Wymieńmy kilka z nich:

Podlizywanie się - ci, którzy stosują podlizywanie starają się wkraść w łaski osób posiadających władzę i tą drogą zdobyć dla siebie pewne korzyści, nawet gdy ceną za to ma być spadek popularności wśród kolegów. Czasem zamiast podlizywania możemy mówić o przymilności czy o „poszukiwaniu specjalnych względów". Jeden ze sposobów na życie w instytucji, to przybliżyć się jak najbardziej do źródeł władzy i zachować tak, by spowodować przychylne ustosunkowanie się przełożonych.

Staranie się, by nic „podpaść” - strategia ta jest w pewnym sensie odwrotnością pierwszej. Stosując pierwszą, osobnik starał się pokazywać władzy taką twarz, jaką ona lubi. W drugiej chodzi o to, by ukrywać słowa i czyny, które mogłyby się nie podobać. Stosując tę strategię trzeba starać się o to. by nie wywoływać złego wrażenia.

Podporządkowanie optymistyczne - wielu uczniów rozpoczynając naukę, zwłaszcza w szkole podstawowej, ma sporo pozytywnych oczekiwań i nadziei. W związku z tym akceptują oni cele i zasady szkoły niejako na kredyt, nie zastanawiając się zbytnio, dlaczego tak czynią. Mimo. że cele są przez nich postrzegane niejasno, silnie się z nimi identyfiku-

Strategio przetrwania

j;|. Ten rodzaj podporządkowania nazywa się podporządkowaniem optymistycznym.

Podporządkowanie instrumentalne - polega na tym, że spośród zestawu celów szkoły uczeń jest skłonny akceptować tylko to, co przynosi jemu samemu korzyści i zaspokaja jego potrzeby.

Rytualizni - oznacza pozytywne nastawienie do środków i metod stosowanych w szkole, ale obojętność wobec jej celów. Rytualista nie interesuje się celami lub nie uważa ich za ważne, ale akceptuje chodzenie do szkoły i konieczność robienia tego, czego wymaga szkolą.

Oportunizm - to obojętność wobec celów, środków i reguł obowiązujących w szkole, połączona jednak z podporządkowaniem się.

Strategie przetrwania - to strategie, których głównym celem - z punktu widzenia ucznia - jest „dać sobie jakoś radę” i przetrwać szkoli; nie wchodząc ii' otwarty konflikt z nauczycielami. Na granicy między strategiami kooperacji a strategiami mającymi na celu samo przetrwanie można wymienić podporządkowanie sic z manifestowanym dystansem psychicznym.

Podporządkowanie się z dystansem - uczeń podporządkowuje się, ale sposób w jaki to czyni, ma wykazać jego psychiczny „dystans" do całej sprawy. Uleganie z dystansem osiąga się przez zwlekanie z wykonaniem zadania i okazaniem miną, gestem, powolnością, żc jest to uleganie przemocy, a nie działanie z przekonania. Rzadziej, bo nie zawsze jest to możliwe, traktuje się polecenia tak, by ich .wykonanie ośmieszyło je. Jest wówczas jasne, że ulega się „na niby", dla zabawy, a nie na serio. Następuje Iti podporządkowanie się, ale przez to, że zostało ośmieszone, uczeń pozbawia je pierwotnego znaczenia. Przykładem może być scena, w której uczennica trzaska drzwiami, nauczyciel każe jej wrócić i zamknąć drzwi poprawnie, co uczennica czyni z przesadnym zwracaniem uwagi, by zamykane drzwi nie wydały żadnego dźwięku, co z kolei wywołuje śmiech uczniów.

Szwejkizm - niektórzy badacze sądzą, że najczęściej spotykana strategia ucznia, to strategia dobrego wojaka Szwejka. Jest to strategia ludzi, nad którymi ciąży władza. Nie mogą sobie dać z nią rady, lecz nie są jej w stanie obalić. Ludzie uzależnieni obłaskawiają władców, gdy nakładają maskę i działają bezmyślnie i niekompetentnie, mimo. że nie są głupi.

Dzieci starając się unikać trudnych sytuacji, wycofują najbardziej inteligentne i twórcze aspekty własnego umysłu. Czasem dzieje się to świadomie, czasem podświadomie. Zależy to od wieku i charakteru dziecka.

Bardziej wyrafinowany szwejkizm nosi nazwę „strategia niewolnika w koloniach". „Niewolnik" charakteryzuje się obojętnością wobec celów i ambiwalencją wobec środków. Uczeń „ustawia" sobie egzystencję tak, by zmaksymalizować korzyści, jakie może dla siebie uzyskać przez uczęszczanie do szkoły, bez względu na to, czy uzyskanie tych korzyści jest oficjalnie dozwolone czy zakazane. Uczeń używa więc oficjalnych i nieoficjalnych środków do uzyskania celów, które uważa dla siebie za ważne. Częściowo akceptuje oficjalny program nauczania i niektóre reguły postępowania w szkole. Może też być zainteresowany niektórymi działaniami, jakie proponuje szkoła. Stara się wykorzystać szkolę tak, by wyciągnąć z niej dla siebie wszystko to, co wydaje się sensowne. W wielu przypadkach „pójdzie do szkoły" używając, dla osiągnięcia ważnych dla siebie celów niedozwolonych środków. Uczeń grający „niewolnika” czasem organizuje do pewnych działań kolegów, nic ma nic przeciwko odpisywaniu lekcji, nie podlizuje się nauczycielowi.