58500 skanuj0028 (107)

Dobrą ilustracją takiego właśnie globalnego ujmowania urba-nizmu może być pogląd N. Andersona: „Dzięki rozwojowi transportu i komunikacji doszło do szybkiego rozprzestrzeniania się urbanizmu, który w ten sposób stał się potężniejszy i w swych, formach znacznie bardziej zróżnicowany. Współczesny urbanizm w coraz mniejszym stopniu ogranicza się tylko do miast, stając się globalnym w takich rozmiarach, w jakich dotychczas nigdy nie było to możliwe. Nikt, nawet mieszkaniec wsi, nie jest w. stanie uciec spod jego wpływów. Urbanizacja oddziałuje bowiem . wszelkimi możliwymi kanałami poprzez handel i komunikację; poprzez przemysłowe produkty spożywcze, lekarstwa, ozdoby, odzież i obuwie, sposoby ubierania się i obyczaje, żarty, piosenki i muzykę, informację oraz rozrywkę dostarczaną przez radio lub za pośrednictwem zadrukowanych stron, sprzęty kuchenne, urządzenia w gospodarstwach rolnych, narzędzia pracy; wszystkie lub większość z tych rzeczy pochodzi z miasta. Akceptacja ich, nawet częściowa i z rezerwą, sprawia, że jest się już w pewnym stopniu zurbanizowanym; ■ ich odrzucenie oznacza społeczną izolację” ^3J.

Powyższą wypowiedź można uznać za bardzo typową. Jednocześnie poglądów tych nie można pozostawić b»z komentarza. Zasadniczą wątpliwość budzi bowiem fakt, czy socjologia miasta jest w stanie samodzielnie badać problemy o tak różnorodnym i szerokim zakr. :ie. Zjawiska, które wymienia Ąnderson, ąą bowiem warunko wane przez wiele bardzo różnych .czynników i należą do sfery zainteresowań przedstawicieli różnych, od dawna ukształtowanych dyscyplin naukowych. Jest to zgodne z już wcześniej sformułowanymi uwagami, że urbanizm nie jest następstwem urbanizacji, lecz rezultatem działania znacznie szerszych procesów. Liczne zagadnienia, których przyczynę socjologowie miasta upatrują w procesach urbanizacyjnych, inni badacze traktują np. jako efekt industrializacji. Bezultąty badań empirycznych wielokrotnie uzasadniały konieczność rozróżniania skutków urbanizacji i industrializacji. W przyjętym obecnie znaczeniu tęrmin „urbanizm” jest więc zbyt ogólny, aby mógł być

m N. Anderson, Aspects of Urbanism and l/rbanization, -w: Urbanism and Urbanization, s. 2.

przydatny do analizy jakichkolwiek problemów, które ograniczałyby się do wąskich ram socjologii miasta. S. Greer, opisując doniosłą rolę miast w procesie "rozprzestrzeniania się urbanizmu, stawia "w końcu pytanie, w jaki sposób winien być określony urbanizm, gdy wartości kultury miejskiej zostaną już -w pełni upowszechnione w społeczeństwie. Zjawiska te bowiem nie będą już wówczas uwarunkowane istnieniem miasta ³⁴.

Przeciwko _ takiemu szerokiemu definiowaniu pojęcia „urbanizm” przemawiają jeszcze inne, bardzo istotne względy. Oczywiście, nie można negować faktu, że urbanizacja jest procesem niezwykle złożonym, któremu towarzyszy - wiele różnorodnych zjawisk. Nie jest jednak wskazane — jak piszą Schnore i Lom-pard — włączanie w zakres tak podstawowego pojęcia zbyt wielkiej liczby zmiennych, gdyż relacje pomiędzy tymi zmiennymi mogą być ustalone dopiero w wyniku przeprowadzenia określonych badań. ,,Uważamy, że definicje, które włączają zarówno aspekty demograficzne, jak i organizacyjne, praktycznie wykluczają dalszą analizę jakichkolwiek zależności występujących pomiędzy tymi dwoma rodzajami zmiennych. Domniemane związki pomiędzy zmiennymi traktowane są więc tu tak, jak gdyby były zależnościami raz na zawsze ustalonymi. Uniemożliwia to zweryfikowanie hipotez, dotyczących związków pomiędzy np. procesami koncentracji ludności a strukturą społeczno-zawodową, kompleksowa definicja urbanizacji z góry już bowiem przesądziła tę kwestię, bez względu na fakt,' czy rzeczywiście we wszystkich przypadkach zależności te mają miejsce” ³⁵. W tej sytuacji obaj autorzy wypowiadają się za wąską, demograficzną definicją urbanizacji, gdyż — ich zdaniem — pozwala ona na bardziej wnikliwą analizę różnorodnych przyczyn i skutków tego procesu.

Niedookreśloność i ogólność terminu „urbanizm” jest więc między innymi następstwem oderwania tego -pojęcia od miasta i od procesów koncentracji ludności. Urbanizm zatracił w ten

⁵⁴ S. Greer, The Emerging City, s. 47.

¹³ Leo F. Schnore, Erie E. Lomparć, Social Science and the City: A Survey of Research Neęds, w: Social Science and the City, Leo F. Schnore (ed.), Frederick A. Praeger Pubłishera, New York-Washington-London 1968, S. 24-25.