58709 img667

bardzo pochlebnie (w co drugim wywiadzie krytycznie) o kanclerzu Brandcie. Czy chciałbyś porozmawiać z tym człowiekiem, żeby lepiej poznać jego punkt widzenia, czy nie miałbyś na to ochoty?”. Zwolennicy Brandta, których było dwukrotnie więcej niż przeciwników, odpowiedzieli w 50 procentach: „Chętnie bym porozmawiał”. Przeciwnicy udzielili takiej odpowiedzi w 35 procentach. „Nie miałbym ochoty” — odpowiedziało 42 procent zwolenników i 56 procent przeciwników Brandta (tabela 4). Oznaczało to, że zwolennicy Brandta nie tylko liczebnie przewyższali przeciwników, lecz ich siła dodatkowo się zwiększała przez większą gotowość do wypowiedzi i okazywania swoich poglądów.

Odznaka też jest wypowiedzią

Wypowiedź i milczenie trzeba w tym kontekście interpretować w najszerszym znaczeniu. Noszenie odznaki, umieszczenie nalepki na samochodzie jest wypowiedzią, a zaniechanie takiego wyrazu własnych przekonań jest milczeniem; noszenie na wierzchu gazety o określonym kierunku, na przykład „Frankfurter Rundschau”, jest wypowiedzią, a wkładanie jej do kieszeni lub chowanie pod innym, mniej wyrazistym pismem (oczywiście nie jest wcale schowana, tylko zwinięta) oznacza milczenie. Rozdawanie ulotek jest wypowiedzią tak samo jak rozklejanie plakatów; ich zamalowywanie i zdzieranie, przebijanie opon w samochodach z emblematami zwalczanej partii — to też jest wypowiedź. Wypowiedzią było w latach sześćdziesiątych noszenie przez mężczyzn włosów do ramion, wypowiedzią w krajach Bloku Wschodniego jest noszenie dżinsów.

Nawet bez „testu kolejowego”jnielibyśmy w roku wyborczym 1972 dość dowodów empirycznych, że W sytuacji kontrowersji jedna strona jest wyraźnie aktywna publicznie, wypowiada się, podczas gdy druga — wcale nie słabsza liczebnie, czasami wręcz silniejsza — milczy. Skarga byłego amerykańskiego wiceprezydenta Agnew na „milczącą większość”¹ słusznie przeszła do historii, bo odnosiła się do rzeczywistości, którą wielu ludzi dostrzegało, a nawet w niej uczestniczyło, lecz jej sobie dostatecznie nie uświadamiało, gdyż nie została wypowiedziana.

Pytanie o wybory do Bundestagu w roku 1972 ukazało, jak w świetle błyskawicy, nierówność przeciwnych obozów pod względem siły, z jaką dawały się one poznać publicznie, gdy pod względem liczebności zwolenników były w zasadzie równe. Pytanie, postawione w grudniu 1972 roku, brzmiało: „Różne partie mają swoje plakaty i odznaki do przypinania albo nalepki na samochód. Jakie odnosisz wrażenie: nalepki, plakaty lub odznaki której partii można zobaczyć najczęściej?”. „Częściej SPD”

—    odpowiedziało 53 procent respondentów, „Częściej CDU/CSU” — 9 procent. Drugie pytanie sprawdzało stan rzeczy od innej strony: „Jak partia wypadnie w wyborach, zależy w dużym stopniu od tego, w jakim stopniu jej zwolennicy angażują się w kampanię wyborczą. Jakie odnosisz wrażenie: zwolennicy której partii mają w tej kampanii większy udział osobisty, wykazują większy idealizm?”. „Zwolennicy SPD” — stwierdziło 44 procent reprezentatywnej próby ludności, „Zwolennicy CDU/CSU”

—    8 procent. Jak można wnioskować z tych wyników, na próżno sympatyk CDU, który pragnął wyrazić swoją opinię za pomocą odznaki lub nalepki na samochodzie, rozglądałby się za ludźmi myślącymi podobnie, ponieważ popadli oni w milczenie i przyczynili się do tego, że każdy, kto chciał podzielać ich przekonanie i wyrazić je przez odznakę, musiał czuć się naprawdę osamotniony i wyizolowany. Trudno byłoby rozkręcić proces spirali milczenia jeszcze bardziej niż wtedy.

Początkowo te dowody i próby ukazania klimatu opinii wydawały się nieprzekonujące. Noszenie odznaki, umieszczanie nalepki na samochodzie — czyż nie jest to rzecz gustu? Niektórzy to lubią, a inni nie. Czy nie chodzi tylko o to, że ludzie o nastawieniu bardziej konserwatywnym są raczej powściągliwi? Albo „test kolejowy”: są ludzie, którzy chętnie rozmawiają w podróży, a inni tego nie lubią. Czy można rzeczywiście uznać „test kolejowy” za przejaw nacisku w rodzaju spirali milczenia? J

Korzyść z posiadania po swojej stronie grup skłonnych do wypowiedzi

Jest prawdą, którą można wykazać również metodami demoskopii, że niezależnie od tematu i bez względu na przekonania jedni wypowiadają się chętniej, a inni wolą milczeć. Dotyczy to całych grup ludności. W sytuacji publicznej, również przy „małej publiczności”, mężczyźni bardziej niż kobiety są skłonni do wypowiadania się na kontrowersyjny temat. Podobnie ludzie młodzi wypowiadają się chętniej niż starsi, a należący do wyższych warstw społecznych chętniej niż ludzie z niższych sfer (tabela 5).

45

1

Pojęcie „milcząca większość” („silent majority”) zrobiło karierę w Ameryce w czasie wojny wietnamskiej. Do milczącej większości Amerykanów odwoływał się prezydent Nixon i przeciwstawiał ją protestującym przeciw tej wojnie. Wiceprezydent Agnew w 1969 roku oświadczył: „Czas już, by milcząca większość Ameryki stanęła w obronie swoich praw, i pamiętajmy, że większość Ameryki zawiera każdą mniejszość. Milcząca większość Ameryki nie może zrozumieć tych irracjonalnych protestów” (przyp. A.S.).