59350 P1180326

88 Boffuilaui Gcitipa

ewentualnie uznać za kontynuacje tradycji kultury łużyckiej. W przeciwieństwie do kultury łużyckiej na ceramice kultury pomorskiej spotykamy bardzo często motywy różnych figur geometrycznych jak kwadraty. prostokąty czy kółka. Figury te trudno uznać za zdobnictwo i raczej nie zc wzglądów estetycznych były umieszczane na różnych naczyniach. Posiadały one przede wszystkim znaczenie symboliczne, podobne Jak i większość rysowanych |>ojedynczych przedmiotów (ozdób, broni), spotykanych na popielnicach twarzowych. Samo ich rozmieszczenie na tych naczyniach również nie ujawnia cech estetycznych i przeważnie nic są one włączone w rytmikę motywów ornamentacyjnych, z którymi współwystępują.

Wreszcie w okresie rozwoju kultury pomorskiej, głównie w jej fazie halsztackiej, możemy mówić o upowszechnieniu się przedstawień figuralnych i to przede wszystkim rytych na ceramice. Jeżeli pominiemy plastyczne modele twarzy na popielnicach, które stanowią w tym przypadku wyjątek. Techniką wykonania te ryte przedstawienia figuralne nie różnią się od spotykanych na ceramice kultury łużyckiej. Są to bardzo proste schematyczne rysunki linearne. Dodatkowe efekty zdobnicze uzyskiwano przez wypełnianie rytów białą inkrustacją. co w przypadku kultury łużyckiej było rzadkością, natomiast na ceramice kultury pomorskie} spotykamy często. Różnice między rysunkami figuralnymi ludności kultury łużyckiej i pomorskiej dadzą się dostrzec jednak głównie w tematyce tych przedstawień.

Na ceramice, a sporadycznie także na Innych wyrobach kultury łużyckiej, spotykamy w przeważającej mierze pojedyncze ryte postacie zwierząt lub ludzi, wplecione w rytmikę motywów geometrycznych. Sceny przedstawiające jakąś akcję o charakterze narracyjnym są stosunkowo nieliczne i występują głównie w okresie halsztackim. W scenach tych oprócz ludzi i zwierząt występują także inne przedmioty jak wozy. tarcze i broń. a rozmieszczenie tych przedmiotów jest podporządkowane akcji, jaką poszczególne sceny wyobrażają. W kulturze pomorskiej sceny ryte na popielnicach twarzowych posiadają podobny charakter. analogiczna jest również ich tematyka. Poza tym jednak pojawiają się bardzo często przedstawienia różnorodnych przedmiotów jak grzebienie. ozdoby czy broń, występujące samodzielnie, bez związku z jakąś ■reną tematyczną. W przypadku kultury łużyckiej tego rodzaju przedstawienia ograniczają się do unikalnych przykładów jak wspomniany ryty motyw grzebieni ze Stobnicy, woj. poznańskie. W kulturze pomorskiej utrzymuje się też nadal motyw pojedynczych rytych przedstawień postaci ludzkich, rzadziej zwierzęcych, rozmieszczonych na naczyniach w sposób analogiczny jak na ceramice kultury łużyckiej, a więc w ty-

powo omamentacyjnym, rytmicznym układzie. Podobnie również te motywy figuralne są wplecione w rytmiką ornamentyki geometrycznej. Przeważa jednak trochę odmienna technika wykonywania rysunków. Często przedstawiano je linią wielokrotną, która była też stosowana choć rzadziej zwłaszcza na Pomorzu lub w grupie białowickiej kultury łużyckiej, oraz linią jodełkową.

Kontynuując porównanie sztuki ludnoSci kultury pomorskiej i łużyckiej w dziedzinie ceramiki i jej walorów artystycznych należy zwrócić uwagę jeszcze na kwestię bardziej ogólną. W przeciwieństwie do ceramiki kultury łużyckiej, pomorska nie reprezentuje tak dużej różnorodności form, a ponadto większe walory artystyczne posiada w zasadzie tylko ceramika sakralna, przeznaczona na obrzędy grzebalne. Ceramika użytku codziennego natomiast nie prezentuje większych wartości artystycznych ani pod względem form. ani też zdobnictwa.

Ceramika obrzędowa ludności kultury pomorskiej to przede wszystkim popielnice twarzowe i domkowe. Znikają natomiast z inwentarza ceramicznego takie formy, jak dość liczne w kulturze łużyckiej naczynia zoomorficzne, gliniane figurki ptaków czy też figurki antropomorficzne oraz pucharki w kształcie nogi lub buta czy rogu. Ponadto częsty w tej właśnie grupie plastycznych przedstawień kultury łużyckiej motyw ptaka traci w kulturze pomorskiej znaczenie i jedynie sporadycznie pojawia się w rytych przedstawieniach figuralnych.

Popielnice twarzowe i domkowe były w dotychczasowej literaturze przedmiotem najwyższego zainteresowania jako zjawiska niewątpliwie bardzo oryginalne. Poświęcono wiele uwagi ich charakterystyce od strony formalnej a także ich wartościom artystycznym, wreszcie ich genezie i szczegółowszemu określeniu funkcji. Te dwie formy popielnic nie wyczerpują jednak osiągnięć artystycznych ludności kultury pomorskiej, a ponieważ były one wiele razy już omawiane, zajmiemy się jeszcze krótko wyrobami metalowymi. Może jedynie na marginesie chciałbym powiedzieć, iż uważam za stosunkowo mało prawdopodobne sugestie o samorzutnym pojawieniu się tych form na Pomorzu bez udziału oddziaływań zewnętrznych, ale te zagadnienia będą stanowiły przedmiot osobnego referatu naszego sympozjum.

Ludność kultury pomorskiej posiada duże osiągnięcia w rękodzielnictwie artystycznym związanym z produkcją wyrobów metalowych i ich zdobnictwem. Niektóre wyroby a zwłaszcza znane napierśniki stanowią w tym zakresie przykład osiągnięć najwyższej miary. Należy poaa tym podkreślić to. że wartość artystyczna wyrobów metalowych, zarówno wykonywanych na miejscu jak również importowanych, utrzymuje się właściwie na pawie niezmienionym wysokim poziomie przez cały caas